Zorgen om wormen

 Als klein meisje zat ik al graag op mijn knietjes in de modder te wroeten. Ik vermoed dat er nog genoeg wormen in de bodem krioelden, want regelmatig kwam mijn moeder aanrennen om nog net te zien dat ik een worm naar binnen slobberde als een spaghettisliertje. Ook herinner ik mij dat de wormenkoning op bezoek kwam bij mijn oma en opa. Dat was in mijn ogen een magisch figuur. Er kwam een grote auto aanrijden over de dijk, er stapte een imposante man uit met hoed en rubberlaarzen. De koning van de wormen. Later heb ik begrepen dat hij wormen ving in de uiterwaarden, vlak voor het huis van opa en oma. En ik vermoed dat mijn oma, die iedereen bijnamen gaf heb ik later ontdekt, hem deze erenaam heeft gegeven. De wormenkoning ving wormen om te verkopen aan de vissers. Er moet een overvloed geweest zijn aan wormen want de koning had er een goede boterham aan. In de jaren daarna heb ik me niet meer bezig gehouden met de worm. Ik verdiepte me in de plantenwereld. Ik wist wel dat wormen goed zijn voor de bodem, maar dat wormen een van de belangrijkste levensvormen zijn op aarde heb ik me nooit gerealiseerd. Tot 5 jaar geleden. Vijf jaar geleden kocht ik een tuin met een huisje erbij. Ik had grootse plannen met de tuin. Niet geremd door enige kennis van de bodem ging ik zo snel mogelijk aan de slag met planten. Er moesten bomen komen, liefst een hel hoogstamboomgaard, vogelhagen, geneeskrachtige kruiden, wilde planten en een groentetuin. En natuurlijk moest deze achtertuin een hele mooie tuin worden, aangenaam om te verblijven voor mens en dier. 

Klei

Na 22 jaar geworstel op klapzand was ik zo blij weer te tuinieren op klei. Voor de hoogstamfruit bomen moesten er grote gaten gegraven worden. Achteraf pas realiseer ik mij dat er toen totaal geen bodemleven te zien was. Pas toen de bomen niet groeiden begon ik me af te vragen wat er mis was en besloot me t egaan verdiepen in de bodem. Na een aantal rondleidingen, permacultuur weekenden en boeken lezen kwam ik tot de conclusie dat ik mijn bomen in de woestijn had geplant. Ook kleigrond kun je zo mishandelen en uitputten dat er geen organische stoffen meer in de bodem zitten en dus ook geen bodemleven. Mijn tuin was een maisveld geweest, de meest mishandelde en uitgeputte dode grond die er blijkbaar is. 

Wat doen wormen?

De belangrijkste rol van de worm is de grond vruchtbaar maken en van zuurstof voorzien. Ze eten compost, afgevallen blad, kleine dode dieren en schimmels. Ze vermalen het voedsel tot een soort fijne pasta, die ze uiteindelijk uitscheiden. Bij sommige wormen vormt die pasta een hoopje op de grond. Verse wormenuitwerpselen zijn zeer rijk aan stikstof, fosfaat en kalium. Elke vorm kan per jaar 4.5 kg van die rijke uitwerpselen produceren. Verder doen ze uitstekend werk door de bodem te voorzien van zuurstof, ook bij de wortels. De bodem verdicht niet en kan beter zware regenval opvangen. Verder zijn wormen een belangrijke voedselbron voor egels en vogels.

Meer wormen

Om mijn fruitbomen te kunnen laten groeien had ik een schreeuwende behoefte aan regenwormenpoep. Maar hoe kon ik die nijvere wriemelaars lokken? De situatie in mijn tuin was ernstig. Ze vonden er niks aan daar, ik moest ze wat te knabbelen geven, dat was duidelijk. Anders naar onkruid kijken was voor mij de volgende stap. de meeste onkruiden groeien op plaatsen waar ze een taak hebben. Ze zorgen voor ontbrekende stoffen in de bodem en onkruid met lange wortels maakt de bodem losser. En daar houden de wormen ook van. Ik heb moeten leren onkruid een aanvaardbare plaats in te laten nemen in mijn tuin. Ik moest af en toe op mijn handen zitten en wachten en kijken. Verder gooi ik alles wat ik afknip op de grond. De afgeknipte stengels in het voorjaar knip ik fijn en verspreid ze op de bodem. Ik hark het blad van de graspaadjes in de borders. De boomspiegels krijgen een kraag van houtsnippers. En verder heb ik iets nodig wat ik nergens kan kopen, GEDULD

De bodem nu

Ik ben de groentetuin aan het klaarmaken voor het nieuwe seizoen, de bodem is prachtig los en ik zie heel veel wormen. Mijn wormenverleidingsplan zet eindelijk zoden aan de dijk. ook de rest van de tuin begint te profiteren van de verbeterde bodem. De fruitbomen groeien en de vogelhagen groeien dicht. De vergevingsgezindheid van de natuur emotioneert me telkens weer. Het maakt verschil wat we in onze tuin doen. Als ik als kind had geweten dat de worm een bedreigde diersoort zou worden had ik vast geen wormen gegeten. We kunnen allemaal iets doen om het leven voor onze wormen mooier en fijner te maken. Met als geheim doel dat ze in onze tuin poepen zodat onze grond verbetert en onze fruitbomen en moestuin het beter doen.

Hoeveel wormen tel jij?

Ook geschreven als schrijfopdracht voor de cursus: Lekker schrijven. 

De dijk

 Aangelegd als noodzakelijk middel om ons te beschermen tegen het hoge water, maar ervaren als een dierbaar persoon. Als je Randwijkers spreekt valt het me op dat er liefdevol bezitterig gesproken wordt over de dijk. We houden van onze dijk. Lopen of fietsen op de dijk biedt vergezichten, zonsopgangen en ondergangen. Alles is mooier bekeken vanaf de dijk. Deze winter is het nog indrukwekkender geworden. Eerst een dik pak sneeuw, waardoor de dijk voor een paar dagen is veranderd in een bijna autovrij wintersportgebied. De dijk biedt een eindeloos lange sneeuwhelling om vanaf te sleeën. Bovendien zorgde de dijk voor een enorm waterbassin, dat na strenge vorst veranderde in een gigantische ijsvlakte. Op de laatste koude dag wandel ik na het schaatsen naar Heteren. Op de heenweg zie ik in de verte een enorme rij auto's op de dijk, bijna van Randwijk naar Heteren. Een raadsel als je niet weet dat er ijs ligt achter de dijk. Als ik terugkom over de Nijburgstraat is het bijna donker, slechts 1 auto is achtergebleven op de dijk. Het zal toch niet....Ik loop verder en bedenk wat ik ga doen. Zal ik gaan kijken, misschien kunnen ze nog geen afstand doen van het ijs op deze laatste schaatsdag. Of moet ik ingrijpen en de politie bellen. Ik kijk nog een keer en zie de auto langzaam wegrijden.

Dit verhaal is een schrijfoefening. Ik volg een schrijfcursus in Randwijk onder de bezielende leiding van Yoeke Nagel. Erg leuk en leerzaam. 

Goede voorouder

 "Stuur mijn vaccin maar naar Zuid-Afrika."  We leren niets van ons verleden. Ik heb geschiedenis nooit een leuk vak gevonden. Ook nu nog ben ik totaal niet geïnteresseerd in mijn voorouders. Er bestaan wel onderzoeken naar het verleden mijn familie, maar het boeit me niet. Ik kan me ook niet schuldig voelen voor het slavernijverleden van Nederland. Het heden boeit me meer. Wat doe ik om een goede voorouder te zijn. Nooit genoeg natuurlijk. Het lukt me goed om rekening te houden met het klimaat, geen vlees eten, zoveel mogelijk fietsen, consuminderen. Maar dat is natuurlijk niet genoeg. Ik zou voorop moeten lopen in allerlei actiegroepen. Ik vind dat ik een fonds op moet richten voor boeren die willen omschakelen naar biologisch en geen geld krijgen van de bank. Als er in 1 dag 100.00 euro opgehaald kan worden voor de Primera mevrouw, moeten we ook boeren kunnen helpen. Een boer heeft ongeveer 100.000 euro nodig om om te schakelen. Goed idee denk ik, maar wie pakt het op. 

Ik vind ook dat we in Nederland, zeker de ouderen, massaal ons vaccin moeten weigeren. Stuur maar naar Zuid-Afrika, waar de vaccins getest zijn. We moeten ons doodschamen. Het vaccin is in Zuid-Afrika getest, maar wij krijgen het eerst. Alsof we iets opschieten als niet de hele wereld het vaccin krijgt. De geschiedenis blijft zich herhalen. We kunnen het nu beter doen. Zodat we niet over 100 jaar een monument gaan oprichten omdat we spijt hebben dat er in Zuid-Afrika veel meer Corona doden gevallen zijn, door ons toedoen.

gemalen kerstbomen

 Mijn vriendin wijst me op een uitzending van de keuringsdienst van waarde over supplementen. Terecht worden supplementen bloot gesteld aan een kritisch onderzoek. De kennis over de supplementen en over de eventuele toegevoegde waarde van supplementen bij een sterker immuunsysteem, is bij de woordvoerders van de producenten totaal afwezig. De claim is dat het immuunsysteem verbetert, maar niemand kan uitleggen waarom. De verkoper van een supplementenwinkel is een aardige man en weet er ook wel wat van, maar is volstrekt ongeloofwaardig, vind ik, door zijn ongezonde uiterlijk. Mooi, punt gemaakt. Veel supplementen claimen de immuniteit te verbeteren, maar kunnen dit niet waarmaken. Helaas komt er geen verhaal over hoe het wel zou kunnen. Dat is natuurlijk ook niet het doel van dit programma. Dat snap ik wel. Maar ik wil zo graag elk podium gebruiken om mensen te wijzen op hoe ze wel hun gezondheid en immuniteit kunnen verbeteren. Zeker in deze tijd. Er zijn berichten over gebrek aan vitamine D, of over een vitamine K gebrek bij Coronopatiënten op de IC. Resveratrol zou helpen en als je er geen studie van maakt weet je echt niet meer wat goed is en wat niet. Het commentaar van Martijn Katan, oud hoogleraar voeding in Wageningen, maakt het er niet beter op. Hij komt nooit verder dan een beetje gezond eten, dan komt het allemaal wel goed. Dat niemand meer weet wat gezond eten is en wat je binnen zou moeten krijgen, vergeet hij voor het gemak. Hij zit op een bankje met een van de presentatoren met een plastic zak met supplementen. Om de pillen te degraderen tot iets zeer minderwaardigs zegt Martijn zonder het te weten iets opmerkelijks. Hij denkt de pillen te degraderen tot gemalen kerstbomen. Hij weet natuurlijk niet dat kerstbomen vol zitten met zeer geneeskrachtige stoffen, die ook nog zeer goed zijn om je immuunsysteem te verbeteren. Ik denk dat de meeste supplementen geneeskrachtiger zouden zijn als ze zouden worden gemaakt van gemalen kerstbomen. 

Jammer is wel dat nu de indruk wordt gewekt dat alle supplementen onzin zijn. Dat geloof ik zeker niet. Het begint met een gezonde voeding. Supplementen kunnen een nuttige toevoeging zijn. Je moet je er wel in verdiepen. Mijn persoonlijke supplementen die ik elke dag neem, bestaan niet uit gemalen kerstbomen, maar wel vitamine D3, vitamine K2, Q10, duindoornolie, zink en omega 3, 7 en 9 vetzuren. 

Geen kerstboom maar een ontluikende linde, ook zeer geneeskrachtig.

inheemse wijsheid en wetenschap

 Toen ik ruim 5 jaar geleden in Randwijk kwam wonen was ik heel blij, na 24 jaar zand weer terug te zijn op kleigrond. Ik wist nog niet dat je ook kleigrond zo kunt verpesten dat er geen bodemleven meer is. De grond achter het huis was jarenlang een maïsakker geweest. Ik wist en weet veel van planten maar met de bodem had ik me nooit bezig gehouden. Dat de worm een van de belangrijkste levensvormen op aarde is wist ik niet. Ik wist ook niet dat het heel slecht gesteld is met de worm. En ik wist ook niet wat ik moest doen om meer wormen te krijgen. Achteraf vind ik dat best dom. Dit vind ik inheemse wijsheid. Dingen die iedereen zou moeten weten. Net als dat je de vogels in je tuin kent en de planten in de berm. In Wageningen wordt veel onderzoek gedaan naar planten. Afgelopen week in de krant een verhaal over wortelgroei. De bodem in Nederland en in grote delen van de wereld is er slecht aan toe. De bodems zijn massaal verarmt en het ontbreekt aan organische stof. Door gebrek aan organische stof verdichten de bodems. Nu blijken planten slecht te groeien op een verdichte bodem. Men heeft onderzocht hoe dit komt. De wortel van een plant in een harde bodem gaat een hormoon afscheiden. Het hormoon zorgt ervoor dat de wortel stopt met groeien. Slim van de plant, want verdichte bodem, weinig voeding en weinig water, dus ik blijf klein om mezelf te beschermen en toch nog een enigszins sterke plant te worden. Nee zegt de wetenschapper, we moeten de wereld voeden. We gaan planten kweken zonder dat hormoon. Dan groeit de wortel verder en wordt de plant ook groter. Dat kan denk ik alleen met kunstmest, veel water en pesticiden. Dat verarmt en verdicht de bodem nog  meer. Dat kan niet de oplossing zijn. We moeten alles op alles zetten om onze bodems te voeden. Natuurlijk geen kunstmest en pesticiden. Veel organische stof toevoegen, onkruiden laten groeien, boomspiegels met een schorskraag, de bodem bedekt houden en verder iets wat je niet kunt kopen; geduld. Na 5 jaar begin ik verschil te zien. Er zitten weer wormen in de grond. De fruitbomen beginnen te groeien, de groentetuin levert meer opbrengst en gezondere planten. De vergevingsgezindheid van de natuur emotioneert me. Wat maken we er een puinhoop van, maar het is nog niet te laat.