ode aan de twijfelaar

Ik kan het bijna niet geloven. Het is echt waar. In het NRC lees ik dat de overheid een groep van maar liefst 35 mensen in dienst heeft om ongewenste informatie over vaccins en vaccineren te blokkeren op social media. Deze groep is al in 2017 aangesteld om de vaccinatiegraad op te krikken. Dat kwam goed van pas in coronatijd. De "Denktank" gaat actief op zoek naar desinformatie. Een huisarts die zijn patiënten een brief stuurt over het vaccineren van kinderen wordt op de vingers getikt. Hij vraagt ouders goed na te denken over het nut en noodzaak van het vaccineren van kinderen omdat er niets bekend is over de gevolgen op lange termijn. Maar uiteraard is het hun eigen keuze. Dan ben je een goede arts, je zet voor zover dat kan, uiteen wat de voor- en nadelen zijn en laat mensen zelf een keuze maken. De "Denktank" desinformatie denkt daar anders over. Alles wat mensen aan het twijfelen kan brengen moet geweerd worden. 

Ik voelde me erg alleen staan in mijn verzet tegen vaccineren. Nu snap ik waarom. De artsen en wetenschappers die kritische kanttekeningen plaatsten bij het coronabeleid van de overheid zagen hun posts voortdurend verwijderd worden. Soms werd zelfs hun profiel verwijderd. 

Net als ik zullen deze mensen zich behoorlijk machteloos hebben gevoeld. Voortdurend was er ook dat stemmetje, stel nou dat je het helemaal mis hebt. Stel nou dat corona geen welvaartsziekte is die vooral mensen met overgewicht treft in slechte conditie. Stel nou..

Toch wel bang voor boze reacties hing ik het niet aan de grote klok dat ik me niet wilde laten vaccineren. Achteraf zijn bijna alle vrouwen die ik de laatste jaren heb leren kenen en die ik vriendin mag noemen niet gevaccineerd. 

Het werkt

 Vorig jaar durfde ik het nog niet hardop te zeggen. Maar nu ik veel tuinliefhebbers in mijn omgeving hoor klagen fluister ik af en toe voorzichtig: ik heb geen slakkenplaag meer in mijn tuin. Ze zijn er nog wel maar zo weinig dat ik ze meestal gewoon laat zitten. Ik ben nog voorzichtig met planten waarvan ik weet dat slakken er dol op zijn: wietplanten, talinum paniculatum, witte melisse, turkse drakekop. Deze planten zaai ik voor en plant ik voorzichtig uit. Eerst 1 of een paar planten, de rest heb ik in reserve in de kas. Als het goed gaat en de planten staan er nog na een paar nachten, ga ik de rest uitplanten. Al hou ik altijd nog een paar achter de hand. De groentetuin heeft er nog niet eerder zo veelbelovend uitgezien. Krijg ik het eindelijk in de vingers of zijn de omstandigheden dit jaar heel gunstig.

Zo langzamerhand plant ik al het gezaaide uit. De twee kassen staan vol met tomaten en enkele peperplanten. In de groentetuin bieten gezaaid, bonen gelegd, snijbiet, courgette en komkommer geplant. De pompoenen willen nog niet goed opkomen. De rabarber slaat eindelijk aan en de uien en knoflook die ik in de herfst gepoot heb staan er prachtig bij. De aardbeien staan er goed bij en ook de rest van het fruit lijkt op een record oogst aan te sturen. Een prima voorjaar, niet zo warm en geen late nachtvorst. 

Bezoekers vinden de groentetuin een rommeltje, een prachtig rommeltje dat wel. Ik weet waar alles staat. Af en toe staan er nette meestal scheve rijtjes. Overal in de bedden staan bloemen en ook vaste groenten. Ik ben een fan van zeebiet, een betrouwbare snijbiet soort die jaren achter elkaar terug komt. Ook oerprei is fantastisch, gewone prei begin ik niet meer aan, dat wordt altijd snot. verder vind ik talinum paniculatum en mosterdblad erg lekker. Ook malva verticillata crispa en perilla zaai ik elk jaar.

De aardappelen heb ik onder karton gepoot. Ik doe niet erg streng aan vruchtwisseling. Alleen aardappelen komen elk jaar ergens anders. Daarna kan ik dat bed weer gebruiken voor andere groenten die nu nog in potjes staan, zoals boerenkool en spruitjes. 

Levenslust

 Ik fiets naar Elst. Op het trottoir loopt een mevrouw met een jonge hond. Het wordt een grote hond, zie ik aan de poten. Ik denk een Rhodesian Ridgeback. De mevrouw doet erg haar best om de hond te laten doen wat zij wil. Ik denk aan de hond te zien dat de mevrouw de hond teveel in een keurslijf wil dwingen. Het hondje ziet er niet gelukkig en levenslustig uit. Natuurlijk moet een jonge hond opgevoed worden. Het is een hele kunst een hond op te voeden zodat hij/zij meekan op visite, in de trein, in de bus, mee kamperen enz. Bij dat opvoeden is het belangrijk te blijven kijken naar het karakter van de hond. Een jonge hond moet af en toe

stout en ongehoorzaam mogen zijn, denk ik. Net als kinderen.

Hoe meer ik naar de natuur kijk en zoek naar intelligentie van de natuur, des te meer last heb ik van hoe we met dieren omgaan. Honden die nooit los mogen lopen, nooit mogen spelen met andere honden en alleen even snel worden uitgelaten terwijl de baas op de telefoon kijkt. Paarden die in een hok staan en alleen een paardenbak hebben om rondjes te lopen. En dan heb ik het nog niet over varkens, kippen en koeien.

Het heeft allemaal met elkaar te maken bedenk ik, terwijl ik de mevrouw voorbij fiets. Zoals ik bij het opvoeden van mijn kinderen probeerde te kijken naar wat en wie dat kind wilde zijn, zo heb ik ook geprobeerd mijn hond op te voeden en alles te leren wat nodig was zonder dat ze haar levenslust kwijtraakte en eigenheid hoefde in te leveren. 

En nu heb ik mijn tuin. Mijn tuin waar prachtige rode klaver en wilde geranium in de border groeit. Mijn tuin die me telkens weer verrast. Mijn tuin waarin ik keuzes maak en laat groeien wat ik graag wil, zonder de intelligentie van de natuur geweld aan te doen. 

Dromers in het voedselbos

 Fools en Dreamers

Dertig jaar geleden begon Hugh Wilson in Nieuw Zeeland met de aankoop van zogenaamd waardeloos geworden uitgeputte landbouwgrond. Nieuw Zeeland bestond vroeger bijna helemaal uit bos, daar was dertig jaar geleden nog maar 1% van over. Toen Hugh in de plaatselijke krant zijn plannen uiteenzette , namelijk door brem te laten groeien de gebieden te herbebossen, werd hij een fool en een dreamer genoemd. Een geuzenaam, wat Hugh betreft. In Nieuw Zeeland wordt brem als lastig onkruid gezien, dat je moet uitroeien. Hugh wist dat brem alleen in de volle zon groeit en zeer nuttig is om jonge aanplant te beschermen tegen de zon. Asl de bomen gaan groeien verdwijnt de brem vanzelf. De wetten van de natuur worden gebruikt om wat wij vernield hebben versneld te herstellen. Dertig jaar later zijn er honderden hectares bos aangegroeid en is iedereen in de omgeving bijzonder blij met het levenswerk van Hugh. 

Ook in Nederland zijn er de laatste jaren veel initiatieven, inmiddels regelmatig ondersteund door gemeentes en provincie, op het gebied van bosaanplant. Vooral de aanplant van voedselbossen heeft een vlucht genomen. Ook deze pioniers zullen te maken hebben gehad met tegenwerking en waarschijnlijk voor fools en dreamers zijn uitgemaakt. Ik kwam in het najaar van 2015 voor het eerst in aanraking met een voedselbos. Vanaf een groenmarkt, waar ik met de Veltkraam stond, werd er een excursie georganiseerd naar Voedselbos Ketelbroek. Er was nauwelijks belangstelling voor en ik kon nog mee. Ik was net begonnen met de aanleg van mijn tuin in Randwijk. Net als ik was Wouter 7 jaar daarvoor begonnen op een uitgeputte maisakker. Wouter vertelde over de verarmde grond, waar eerst pioniers geplant moesten worden om de grond voor te bereiden op fruit- en notenbomen. Ik had mijn fruitbomen in de woestijn geplant, volgens Wouter. Het kwartje viel, het moest helemaal anders. Niet mijn plan met de tuin moest voorop staan, maar herstel van de bodem. Opdringerig dicht bij Wouter liep ik mijn ogen uit en de informatie over al die bijzondere eetbare bomen en planten uit zijn mond te kijken. Hoewel ik met de informatie over het vruchtbaar maken van de bodem direct aan de slag ging, vond ik de informatie over het voedselbos ook verwarrend. Wat kan ik er mee in de tuin? Wil ik wel een voedselbos? in een voedselbos hoef je niets te doen, volgens Wouter. Hoe ga ik dan mijn dagen vullen? Ik vind tuinieren een van de leukste werkzaamheden die er zijn. Uiteindelijk is het een mengvorm geworden. Het is een eetbare tuin met veel voedselbosplanten en bomen, wilde planten, kruiden, groenten, bijenplanten, vogelhagen en diverse vijvers en wateropvang plaatsen. Ik experimenteer met meer of minder onderhoud, sinusmaaien, niet maaien, en niet ingrijpen bij plagen. Dat heeft achtereen volgens gezorgd voor een slakkenplaag (de eerste paar jaar) een woelmuizenplaag en dit jaar zijn er overal mieren. Dat zal ook wel weer overgaan. Door me te verdiepen in een voedselbos komen er veel planten, bessen, blad en noten bij die eetbaar zijn en min of meer geneeskrachtig. Het is een nieuw werk- en studiegebied voor mij als diëtist/herborist .

Leven van en in het bos

Voor de invoering van de landbouw zo'n 7800 jaar geleden en vooral voor de industrialisering 150 jaar geleden leefden wij vooral van het hetgeen de bossen ons te bieden hadden. Zowel wat betreft voeding als geneesmiddelen. Bossen hebben ons veel te bieden. Eetbare planten, bladeren, noten groeien zonder menselijk ingrijpen. Dat levert een kwaliteit die nergens te koop is. Bosproducten groeien op een levendige, rijke bodem, vol humus en met onderaardse schimmeldraden. Dit levert producten met etherische olie, antioxidanten, vitamines, mineralen en veel secundaire inhoudsstoffen. Fantastisch dat zoveel mensen geïnspireerd zijn en dat er voedselbossen aangelegd worden in heel Nederland. Een voedselbos maakt de grond vruchtbaar en zorgt voor een enorme toename van de biodiversiteit. Ook uitheemse, tot nu toe onbekende soorten worden in voedselbossen aangeplant, mits ze bestand zijn tegen ons klimaat. Voor mij als herborist een nieuwe uitdaging om informatie te zoeken over deze nieuwe eetbare min of meer geneeskrachtige planten.

Koken uit het bos

Voordat we de beschikking hadden over medicijnen, was voeding een van de belangrijkste maatregelen om in te zetten bij ziektes. Artsen schreven recepten en kookboeken. En bij de recepten werd vermeld bij welke kwalen de voeding ingezet moest worden. Ik zie nu in het voedselbos vooral chefkoks van dure restaurants oogsten. De kok van de Nieuwe Winkel winkelt elke week in het voedselbos van Wouter van Eck in Groesbeek en is bijzonder creatief in gerechten bedenken van de voedselbosproducten, heb ik me laten vertellen. Dat is inspirerend en leerzaam en fijn als voorbeeld. Het doel van deze kok is niet genezende voeding, maar exclusief plantaardig eten. Ik vind dat een taak van herboristen: genezende voeding uit het voedselbos op de kaart zetten. 

Inhoudsstoffen

Hoewel niet van alle bloemen, bladeren, vruchten en noten uit het voedselbos de genezende werking te vinden is in de literatuur, kun je wel uets zeggen over de inhoudsstoffen. Omdat alle struiken, bomen en platen groeien zonder hulp maken ze veel secundaire inhoudsstoffen om zichzelf in leven te houden. Bovendien is het waarschijnlijk dat de planten door het ontstaan van ondergrondse schimmelstructuren elkaar helpen de eventuele ontbrekende stoffen aan te leveren, 

Eetbare bomen en planten

De lijst met eetbare producten die in een voedselbos passen is heel lang. Een van de bosbewoners die vanwege de goede smaak, zeer populair is bij de kok van de Nieuwe Winkel is de Douglasspar-pseudotsuga menziesie. 

Deze bo is voor de keuken interessant. Je kunt het hele jaar oogsten. In mei/juni verschijnen de jong toppen die voelen zacht en soepel aan. Je kunt ze zo eten, de smaak is fris, citroenig, De rest van het jaar kun je de naalden oogsten. Je kunt ze in de keuken gebruiken, ze smaken naar citroen en rozemarijn. De naalden kunnen gedroogd en gemalen worden verwerkt in brood, rijst- of pasta gerechten.

Grove den-Pinus sylvestris

De naalden kunnen gebruikt worden om smaak te geven aan azijn of wodka en fijngehakt worden in zout. Dennen en sparren worden al vanoudsher ingezet bij aandoeningen aan de luchtwegen en vooral de etherisch olie werkt verlossend bij verkoudheid en is ontsteking remmend. Een bad met dennenolie werkt ontspannend en stimuleert de bloedsomloop.

Grote klis-Arctium lappa

Vooral de wortel is belangrijk vanwege de inuline, een probiotica voor de darmen. Inuline bevordert de aanmaak van goede darmbacteriën. Een manier om de wortel te bewaren is fermenteren. De wortels voorzichtig wassen (niet schillen) in dunnen schijfjes snijden en in een zeef afspoelen. Da zouten en 1 uur laten staan. in een beugelfles en met een blad afdekken, steen erop en opvullen met gezouten water. Sluiten en 2 tot 3 dagen op kamertemperatuur laten staan. Als het gaat bubbelen in de koelkast zetten. 

Zeebiet-Beta vulgaris maritima

Voorouder van de biet, snijbiet en de suikerbiet. Uit oude geschriften blijkt zeebiet al rond 800 voor Chr. en volgens Vreeken zelfs 2000 jaar voor Chr. gegeten te worden. Het is een ideale vaste plant waar je van kunt blijven plukken voor smoothies, soepen en stoofschotels. Groeit van nature langs de vloedlijn en stelt daarom prijs op af en toe een portie zeewierkalk. Blad, bloem, en stengel kunnen gegeten worden.

Wilde Kimchi

Vogelmuur, brandnetel, klaver, weegbree, schapezuring, paardenbloem, smalle weegbree, madeliefknopjes en wat nog meer aan eetbaar groen te vinden is.

5 koppen wild groen, 2 eetlepels zeezout, 1 lepel ansjovispasta of vissaus, 2 eetlepels fijngesneden gember, 2 tenen knoflook, 1 verse rode chilipeper, anderhalve liter water

Mix water met zeezout, doe de groenten en zout water in een grote pot. Plaats een gewicht op de groenten, deksel er op. eeen nacht laten staan. volgende dag gember, knoflook, chilipeper met ansjovispasta mengen. De kimchi zeven vocht bewaren. De ansjovispasta mengen met het zoute water. Alles in de pot. Drie dagen bij kamertemperatuur. Elke dag proeven, als de smaak goed is in de koelkast zetten.

Wilde zuurkool

Ik maak graag zuurkool van spitskool uit de groentetuin. Spitskool is al na 3 tot 4 dagen fermenteren zowel rauw als in stamppot eetbaar en erg lekker. Ik voeg eetbare wilde planten en bloemen toe aan de kool. Paardenbloemblad, zuring, goudsbloem-bloem, takje douglasspar.

Er zijn nog veel meer leuke gerechten te bedenken met producten uit het voedselbos. Rozenbottelmosterd, duizendbladboter, engelwortel en berenklauwzaad als aromatisch kruid. Veel ongeopende knoppen zijn in te leggen in azijn als kappertjes. Van sommige planten gebruk je de knopjes na de bloei, zoals malvasoorten en roomse kervel. 

Laten we allemaal fools en dreamers zijn.