Dromers in het voedselbos

 Fools en Dreamers

Dertig jaar geleden begon Hugh Wilson in Nieuw Zeeland met de aankoop van zogenaamd waardeloos geworden uitgeputte landbouwgrond. Nieuw Zeeland bestond vroeger bijna helemaal uit bos, daar was dertig jaar geleden nog maar 1% van over. Toen Hugh in de plaatselijke krant zijn plannen uiteenzette , namelijk door brem te laten groeien de gebieden te herbebossen, werd hij een fool en een dreamer genoemd. Een geuzenaam, wat Hugh betreft. In Nieuw Zeeland wordt brem als lastig onkruid gezien, dat je moet uitroeien. Hugh wist dat brem alleen in de volle zon groeit en zeer nuttig is om jonge aanplant te beschermen tegen de zon. Asl de bomen gaan groeien verdwijnt de brem vanzelf. De wetten van de natuur worden gebruikt om wat wij vernield hebben versneld te herstellen. Dertig jaar later zijn er honderden hectares bos aangegroeid en is iedereen in de omgeving bijzonder blij met het levenswerk van Hugh. 

Ook in Nederland zijn er de laatste jaren veel initiatieven, inmiddels regelmatig ondersteund door gemeentes en provincie, op het gebied van bosaanplant. Vooral de aanplant van voedselbossen heeft een vlucht genomen. Ook deze pioniers zullen te maken hebben gehad met tegenwerking en waarschijnlijk voor fools en dreamers zijn uitgemaakt. Ik kwam in het najaar van 2015 voor het eerst in aanraking met een voedselbos. Vanaf een groenmarkt, waar ik met de Veltkraam stond, werd er een excursie georganiseerd naar Voedselbos Ketelbroek. Er was nauwelijks belangstelling voor en ik kon nog mee. Ik was net begonnen met de aanleg van mijn tuin in Randwijk. Net als ik was Wouter 7 jaar daarvoor begonnen op een uitgeputte maisakker. Wouter vertelde over de verarmde grond, waar eerst pioniers geplant moesten worden om de grond voor te bereiden op fruit- en notenbomen. Ik had mijn fruitbomen in de woestijn geplant, volgens Wouter. Het kwartje viel, het moest helemaal anders. Niet mijn plan met de tuin moest voorop staan, maar herstel van de bodem. Opdringerig dicht bij Wouter liep ik mijn ogen uit en de informatie over al die bijzondere eetbare bomen en planten uit zijn mond te kijken. Hoewel ik met de informatie over het vruchtbaar maken van de bodem direct aan de slag ging, vond ik de informatie over het voedselbos ook verwarrend. Wat kan ik er mee in de tuin? Wil ik wel een voedselbos? in een voedselbos hoef je niets te doen, volgens Wouter. Hoe ga ik dan mijn dagen vullen? Ik vind tuinieren een van de leukste werkzaamheden die er zijn. Uiteindelijk is het een mengvorm geworden. Het is een eetbare tuin met veel voedselbosplanten en bomen, wilde planten, kruiden, groenten, bijenplanten, vogelhagen en diverse vijvers en wateropvang plaatsen. Ik experimenteer met meer of minder onderhoud, sinusmaaien, niet maaien, en niet ingrijpen bij plagen. Dat heeft achtereen volgens gezorgd voor een slakkenplaag (de eerste paar jaar) een woelmuizenplaag en dit jaar zijn er overal mieren. Dat zal ook wel weer overgaan. Door me te verdiepen in een voedselbos komen er veel planten, bessen, blad en noten bij die eetbaar zijn en min of meer geneeskrachtig. Het is een nieuw werk- en studiegebied voor mij als diëtist/herborist .

Leven van en in het bos

Voor de invoering van de landbouw zo'n 7800 jaar geleden en vooral voor de industrialisering 150 jaar geleden leefden wij vooral van het hetgeen de bossen ons te bieden hadden. Zowel wat betreft voeding als geneesmiddelen. Bossen hebben ons veel te bieden. Eetbare planten, bladeren, noten groeien zonder menselijk ingrijpen. Dat levert een kwaliteit die nergens te koop is. Bosproducten groeien op een levendige, rijke bodem, vol humus en met onderaardse schimmeldraden. Dit levert producten met etherische olie, antioxidanten, vitamines, mineralen en veel secundaire inhoudsstoffen. Fantastisch dat zoveel mensen geïnspireerd zijn en dat er voedselbossen aangelegd worden in heel Nederland. Een voedselbos maakt de grond vruchtbaar en zorgt voor een enorme toename van de biodiversiteit. Ook uitheemse, tot nu toe onbekende soorten worden in voedselbossen aangeplant, mits ze bestand zijn tegen ons klimaat. Voor mij als herborist een nieuwe uitdaging om informatie te zoeken over deze nieuwe eetbare min of meer geneeskrachtige planten.

Koken uit het bos

Voordat we de beschikking hadden over medicijnen, was voeding een van de belangrijkste maatregelen om in te zetten bij ziektes. Artsen schreven recepten en kookboeken. En bij de recepten werd vermeld bij welke kwalen de voeding ingezet moest worden. Ik zie nu in het voedselbos vooral chefkoks van dure restaurants oogsten. De kok van de Nieuwe Winkel winkelt elke week in het voedselbos van Wouter van Eck in Groesbeek en is bijzonder creatief in gerechten bedenken van de voedselbosproducten, heb ik me laten vertellen. Dat is inspirerend en leerzaam en fijn als voorbeeld. Het doel van deze kok is niet genezende voeding, maar exclusief plantaardig eten. Ik vind dat een taak van herboristen: genezende voeding uit het voedselbos op de kaart zetten. 

Inhoudsstoffen

Hoewel niet van alle bloemen, bladeren, vruchten en noten uit het voedselbos de genezende werking te vinden is in de literatuur, kun je wel uets zeggen over de inhoudsstoffen. Omdat alle struiken, bomen en platen groeien zonder hulp maken ze veel secundaire inhoudsstoffen om zichzelf in leven te houden. Bovendien is het waarschijnlijk dat de planten door het ontstaan van ondergrondse schimmelstructuren elkaar helpen de eventuele ontbrekende stoffen aan te leveren, 

Eetbare bomen en planten

De lijst met eetbare producten die in een voedselbos passen is heel lang. Een van de bosbewoners die vanwege de goede smaak, zeer populair is bij de kok van de Nieuwe Winkel is de Douglasspar-pseudotsuga menziesie. 

Deze bo is voor de keuken interessant. Je kunt het hele jaar oogsten. In mei/juni verschijnen de jong toppen die voelen zacht en soepel aan. Je kunt ze zo eten, de smaak is fris, citroenig, De rest van het jaar kun je de naalden oogsten. Je kunt ze in de keuken gebruiken, ze smaken naar citroen en rozemarijn. De naalden kunnen gedroogd en gemalen worden verwerkt in brood, rijst- of pasta gerechten.

Grove den-Pinus sylvestris

De naalden kunnen gebruikt worden om smaak te geven aan azijn of wodka en fijngehakt worden in zout. Dennen en sparren worden al vanoudsher ingezet bij aandoeningen aan de luchtwegen en vooral de etherisch olie werkt verlossend bij verkoudheid en is ontsteking remmend. Een bad met dennenolie werkt ontspannend en stimuleert de bloedsomloop.

Grote klis-Arctium lappa

Vooral de wortel is belangrijk vanwege de inuline, een probiotica voor de darmen. Inuline bevordert de aanmaak van goede darmbacteriën. Een manier om de wortel te bewaren is fermenteren. De wortels voorzichtig wassen (niet schillen) in dunnen schijfjes snijden en in een zeef afspoelen. Da zouten en 1 uur laten staan. in een beugelfles en met een blad afdekken, steen erop en opvullen met gezouten water. Sluiten en 2 tot 3 dagen op kamertemperatuur laten staan. Als het gaat bubbelen in de koelkast zetten. 

Zeebiet-Beta vulgaris maritima

Voorouder van de biet, snijbiet en de suikerbiet. Uit oude geschriften blijkt zeebiet al rond 800 voor Chr. en volgens Vreeken zelfs 2000 jaar voor Chr. gegeten te worden. Het is een ideale vaste plant waar je van kunt blijven plukken voor smoothies, soepen en stoofschotels. Groeit van nature langs de vloedlijn en stelt daarom prijs op af en toe een portie zeewierkalk. Blad, bloem, en stengel kunnen gegeten worden.

Wilde Kimchi

Vogelmuur, brandnetel, klaver, weegbree, schapezuring, paardenbloem, smalle weegbree, madeliefknopjes en wat nog meer aan eetbaar groen te vinden is.

5 koppen wild groen, 2 eetlepels zeezout, 1 lepel ansjovispasta of vissaus, 2 eetlepels fijngesneden gember, 2 tenen knoflook, 1 verse rode chilipeper, anderhalve liter water

Mix water met zeezout, doe de groenten en zout water in een grote pot. Plaats een gewicht op de groenten, deksel er op. eeen nacht laten staan. volgende dag gember, knoflook, chilipeper met ansjovispasta mengen. De kimchi zeven vocht bewaren. De ansjovispasta mengen met het zoute water. Alles in de pot. Drie dagen bij kamertemperatuur. Elke dag proeven, als de smaak goed is in de koelkast zetten.

Wilde zuurkool

Ik maak graag zuurkool van spitskool uit de groentetuin. Spitskool is al na 3 tot 4 dagen fermenteren zowel rauw als in stamppot eetbaar en erg lekker. Ik voeg eetbare wilde planten en bloemen toe aan de kool. Paardenbloemblad, zuring, goudsbloem-bloem, takje douglasspar.

Er zijn nog veel meer leuke gerechten te bedenken met producten uit het voedselbos. Rozenbottelmosterd, duizendbladboter, engelwortel en berenklauwzaad als aromatisch kruid. Veel ongeopende knoppen zijn in te leggen in azijn als kappertjes. Van sommige planten gebruk je de knopjes na de bloei, zoals malvasoorten en roomse kervel. 

Laten we allemaal fools en dreamers zijn.