Kwakzalvers?

"Kwakzalvers en charlatans zijn het". Coen Verbraak interviewt in een radio programma drie mensen die werkzaam zijn in de gezondheidszorg. Het gaat over zogenaamde alternatieve behandelingen die min of meer bekende Nederlanders promoten op social media. Behandelingen, door werkers in de gezondheidszorg, die niet wetenschappelijk bewezen zijn. Behandelingen als acupunctuur, meridiaantherapie, homeopatie en bepaalde diëten worden door de geïnterviewden genadeloos af geserveerd als kwakzalverij. Coen doet zijn best door te opperen dat vrienden van hem toch wel baat hebben bij bepaalde behandelingen. Dat is toeval, placebo effect en bovendien gaan de meeste aandoeningen binnen 2 weken vanzelf over, volgens de geïnterviewden. Dat laatste ga ik niet ontkennen.

Behandelingen in de gezondheidszorg die niet wetenschappelijk bewezen zijn, kwakzalverij noemen is niet verstandig. Veel behandelingen in de gezondheidszorg zijn niet wetenschappelijk bewezen en worden wel aanbevolen en toegepast in de geneeskunde, ook in de gewone geneeskunde. Bovendien wat vandaag nog niet wetenschappelijk bewezen is kan dat in de toekomst wel zijn. 

Twaalf jaar gelden was mijn moeder er zeer slecht aan toe. Ze had overal pijn, lag de hele dag op de bank en voor haar hoefde het niet meer. Ik nam haar mee naar dr.Vink, een acupuncturiste in Westervoort die ook bloedonderzoek laat doen naar allergenen. De vereniging tegen Kwakzalverij loopt over van negatieve berichten over dr. Vink. Ze is geen dokter en een bedrieger. Mijn moeder krijgt een paar acupunctuur behandelingen en na bloedonderzoek wordt een lijst samengesteld van te vermijden voedingsmiddelen. Een van de producten waar ze sterk op reageert is brood/gluten. Mijn moeder gaat serieus aan de slag met het dieet en knapt in een aantal weken helemaal op. We zijn 12 jaar verder, in december wordt ze 94 e is nog gezond. Hoewel de zogenaamde deskundigen de hetze tegen gluten onzin vinden zijn er zeker wel vermoedens dat gluten het immuunsysteem op een verkeerde manier activeren en het risico op auto immuunziekten vergroten, aldus Oluf Borbye Pedersen. Pedersen is een wereld wijd vooraanstaand expert op het gebied van darmbacteriën en hoe je daarvoor kunt zorgen. 

Onze darmen worden bewoond door triljoenen micro organismen die van alles bepalen, van je risico op overgewicht tot je humeur. Pedersen bestudeert een groot deel van zijn werkende leven de inwendige chemie van het lichaam, hormonen en stofwisseling. Hoe voedt je je darmen?

Pedersen eet alleen biologisch voedsel, voornamelijk groenten, peulvruchten, wortelgroenten, fruit, vis en gevogelte. Geen tarwe, rogge en gerst vanwege de gluten. Nooit bewerkt kant en klaar voedsel en geen snoep, koek en frisdrank. Als we overwegend plantaardig eten produceert het darm microbioom duizenden moleculen die ons beschermen tegen ongeveer 30 erfelijke volksziekten, aldus Pedersen. 

Hoe ons voedingspatroon er uit zou moeten zien veranderd voortdurend. Toen ik 45 jaar geleden op de diëtistenopleiding zat moesten we menu's samenstellen met zo min mogelijk vet. Dat kon alleen als je mensen adviseerde suiker in de koffie te doen, koekje erbij en jam op brood. Dit werd wetenschappelijk onderbouwd door het voedingscentrum, dat toen nog deftig het voorlichtingsburo voor de voeding heette. Inmiddels is het voedingscentrum wel wat anders gaan denken over suiker en mag er wat meer vet in de voeding. De huidige adviezen zijn niet goed genoeg. Ze maken geen onderscheid in biologisch en niet biologisch en de aanbevolen hoeveelheid groenten en fruit zijn karig. Ze blijven verkondigen dat de adviezen gebaseerd zijn op de wetenschap. 

Ik laat me liever adviseren door charlatans en kwakzalvers. Ik bezoek al jaren 4 keer per jaar een kwakzalver, een meridiaantherapeut. Deze kwakzalver heeft mij van mijn migraine afgeholpen en van de restklachten die ik had door een verwaarloosde hersenschudding omdat geen arts er aandacht aan wou besteden. (gaat vanzelf wel over, mevrouw) Gelukkig heb ik geluisterd naar de kwakzalver Chris Verburg, die met zijn boek De Zandloper mijn voedingspatroon voorgoed veranderde met een fantastisch resultaat.  

Ik ben blij met het artikel van Pedersen. het steunt mij in mijn ideeën over welke voeding goed voor mij is. Ik voel dat ik goed bezig ben met mijn biologische groenten, groenten, groenten maar fijn is het om het eens te horen van een wetenschapper. 

Overgang

Mijn hart maakt een sprongetje. De bodem in mijn tuin is in de overgang. Er zijn maar liefst 27 mensen komen luisteren naar Martijn. Martijn komt een lezing geven over stijgbeelden en chromatografie en wat je daarin zou kunnen zien. Ik heb een monster van mijn bodem naar hem opgestuurd. Het monster is van de bodem waar mijn kweepeer staat die het heel slecht doet. De boom ziet er ziekelijk uit, bloeit wel in het voorjaar maar er is nog nooit een kweepeer aan gekomen. Martijn heeft een chromatografie van de bodem gemaakt. Het is een prachtig plaatje. Een bal met ringen in diverse kleuren. Een buitenste donkere ring, binnen een groene cirkel en daartussen lichtbruin met tussen de buitenste donkere ring en de binnenring een bibberige witte lijn. We hebben meerdere grondmonsters bekeken en mijn monster wijkt af van de andere monsters. Martijn vraagt of ik iets wil vertellen over de bodem.

"Ik ben in september 2015 in Randwijk komen wonen en als een blok gevallen voor het stuk grond dat zich uitstrekte achter het huis met in de verte de Rijndijk en de bossen van de Wageningse berg die boven de dijk uitsteken. Gelukkig wist ik niet hoe slecht de bodem er aan toe is na een aantal jaren maïs. Een boer vertelde mij laatst dat iedereen dat weet. Een aantal jaren maïs, dan groeit er nooit meer iets anders. Niet geremd door enige kennis van de bodem ben ik aan de slag gegaan. Fruitbomen en gemengde hagen gingen als eerste de grond in. Pas toen de fruitbomen stonden te kwarren ging ik onderzoeken wat er mis was. Er was geen bodemleven, nul. Na een aantal permacultuurweekenden, een rondleiding in Ketelbroek en een cursus voedselbossen besefte ik dat ik heel hard aan het werk moest om de worm en andere bodemdieren te lokken vooral met organisch materiaal. Dit organisch materiaal moest komen van pionierbomen en planten. Elzen, wilgen, berken, populieren, en diepwortelende planten als ridderzuring, smeerwortel, paardenbloemen, distels. Het bleef lang tobben en geen enkele plaag bleef me bespaard.  Ook bij plagen is het beter niet in te grijpen, zodat ook de natuurlijke vijanden zich kunnen ontwikkelen. Na een jaar of 6 leek er een omslagpunt te komen. Het was niet alleen meer tobben en er waren ook lichtpuntjes. Veel minder slakken, meer wormen, ik zag regelmatig een egel en de fruitbomen begonnen fruit te geven. Ik ben er nog lang niet maar blijf optimistisch dat het met de groentetuin ook nog een keer gaat lukken."

Martijn vertelt dat er zeker lichtpuntjes zijn. Hij ziet in het plaatje van de bodem dat er genoeg organisch materiaal is, maar er is nog niet genoeg bodemleven om het materiaal om te zetten in stoffen die de planten kunnen opnemen. Dat is een kwestie van organisch materiaal blijven toevoegen en geduldig wachten tot het bodemleven zich ontwikkeld. Toch schokkend dat het inmiddels 8/9 jaar geleden is dat er maïs stond op mijn land en dat de bodem zich nog steeds aan het herstellen is. 

In de overgang dus. In de overgang naar een goede bodem en zolang ik er woon nooit meer maïs. 

vriendinnen

Al die jaren, 35 maar liefst hebben ze het voor mij verborgen gehouden. Als ik vertel dat ik mijn vroegere beste vriendin na een afwezigheid van 35 jaar weer ontmoet heb reageren mijn broer en zus unaniem enigszins afkeurend en nogal negatief op deze gebeurtenis. Ze mochten mijn vriendin niet zo. Mijn broer vond haar erg brutaal, overal zat ze tussen met haar grote mond. Een heel klein meisje met een heel grote mond reageert hij. Mijn zus heeft niet echt een reden, ze kijkt moeilijk. 

De volgende ochtend maak ik een lange wandeling en herkauw het gesprek. Wat is dat toch met vriendinnen. Ik heb in de afgelopen jaren twee heel goede vriendinnen van vroeger die ik heel lang niet had gezien (50 jaar en 35 jaar) weer ontmoet. Beide keren tot mijn grote genoegen. En de ontmoetingen zijn voor herhaling vatbaar. Waar ik toen op viel zie ik nog steeds. Het is weer meteen geweldig leuk. Het lijkt wel of ik vriendinnen uitkoos om me aan op te trekken. Mijn vriendinnen van vroeger konden of hadden iets wat ik niet had of kon. Ze durfden veel meer dan ik. Ze durfden voor hun mening uit te komen. Ze waren al iemand. Daar heb ik meer tijd voor gebruikt. Inmiddels voelt het gelijkwaardiger.

Toen ik net in Randwijk kwam wonen, 8 jaar geleden nu, was er een reünie van mijn oude middelbare school. De belangrijkste reden om te gaan was de hoop mijn oude vriendin M weer te ontmoeten die ik door mijn anorexia volledig uit het oog verloren was. Mijn vriendin van vroeger is ook alleen naar de reünie gekomen omdat ze hoopte dat ik er was. Ze vertelde dat ik toen echt haar beste vriendin was en dat ze niet begreep waar ik gebleven was. Als ik toen had geweten dat ik iemands beste vriendin was? Ik had zo'n laag zelfbeeld dat ik me dat niet kon voorstellen. Nu kan dat niet meer. Iemands beste vriendin zijn. Iedereen heeft al een beste vriendin. Dat klinkt verdrietig maar kennelijk werkt dat voor mij niet. Een jaar of twee geleden realiseerde ik mij dat ineens. Geschokt vertel ik het mijn lief": al mijn vriendinnen hebben een beste vriendin, maar dat ben ik niet". Mijn lief antwoord ontnuchterend: wat zou je daar mee gaan doen dan? "  Hij heeft gelijk. M en ik zien elkaar niet vaak, Zeker niet nadat M verhuisd is en wat verder weg woont. Maar het is altijd gezellig, vertrouwd en warm als we elkaar zien. We delen een verleden wat ik met niemand kan delen.  

Al tijdens de eerste dagen op de diëtistenopleiding trokken T en ik met elkaar op. Toen T een peesontsteking in haar hak kreeg en niet mocht lopen en fietsen, haalde ik haar elke ochtend op. Achterop de fiets naar school of niet naar school. We gingen zeker niet altijd naar school. Ik kan me herinneren dat we soms hele dagen zaten te kletsen en de stad in gingen. Ik had ook wel andere groepjes vriendinnen waar ik mee optrok die andere luikjes in mij opentrokken, maar T bleef mijn beste vriendin denk ik. We gingen ook samen op vakantie met onze geliefdes. T bleef mijn vriendin tot we samen in een woongroep kwamen wonen. De bedoeling was met ons vieren te gaan wonen, allebei met onze vaste verkering. Dat liep anders, de verkeringen gingen uit, we zochten elkaar minder en tenslotte helemaal niet meer op. 

Mijn vriendin ging verder studeren en ik werd moeder. Of dat de oorzaak is van onze verwijdering weet ik niet. Ik denk ook dat ik veel tijd nodig heb gehad om te herstellen van anorexia. Anorexia is een aandoening die pas als het niet meer zichtbaar is voor de grootste problemen zorgt heb ik gemerkt. Je ligt als het ware jaren achter op leeftijdgenoten. Het is voor mij goed geweest om mijn banden met het verleden tijdelijk te verbreken en weer te herstellen nu ik zelf herstelt ben. 

marketing

 Ik wil heel graag een oplossing voor de obesitasepidemie. Een oplossing waar mensen die worstelen met overgewicht iets aan hebben, Ik lees te vaak over het esthetische aspect van overgewicht. Daar gaat het natuurlijk niet om. Ik lees over fatshaming en over dat het absoluut niet de schuld van mensen zelf is dat ze te zwaar zijn. Ook niet interessant, wiens schuld het is. Zogenaamde deskundigen blijven over het probleem praten in plaats van met de mensen, dat gaat allemaal niet helpen. Terwijl het probleem dat de helft van de mensen overgewicht heeft, heel ernstig is. Het is een groot probleem voor je gezondheid. Daar zou de focus moeten liggen. Uit een onderzoek naar de relatie overgewicht en Corona is gebleken dat van de 30.000 mensen oversterfte er maar liefst 25.000 overgewicht hadden. Je immuunsysteem werkt niet goed als je overgewicht heb en ook heb je een grotere kans om kanker te krijgen. Het aantal kankergevallen neemt toe, maar al te makkelijk wordt dat gegooid op de steeds ouder wordende bevolking. Ik denk dat het toenemend aantal mensen met overgewicht hier een grotere rol in speelt. Als je dan weet dat veel mensen niet gemotiveerd zijn om gezonder te gaan eten en liever geen advies willen over wat ze wel en niet zouden moeten eten. "Daar heeft niemand iets mee te maken". Jij hoeft mij niet te vertellen wat ik moet eten.

Het probleem is dat de supermarkten dat nou juist wel doen. Die bepalen voor groot gedeelte wat wij in ons mandje leggen. Zou het niet helpen als mensen verteld wordt dat de supermarkten door trucs bepalen wat jij eet. En dat jij de enige bent die daar iets aan kan doen. En dat de supermarkten helemaal niet blij worden als jij gezonde keuzes gaat maken.  

In plaats van leefstijlprogramma's of suiker belasting zou de overheid supermarkten kunnen verbieden om mensen te verleiden om zoveel mogelijk ongezonde producten te kopen. Als je goed kijkt naar de inrichting van de supermarkt zie je dat er veel winst te behalen is om mensen te verleiden vooral gezonde producten te kopen. Bijvoorbeeld bij de kassa liggen zakken met fruit in plaats van snoep.  

Ik zie echter meer in een cursus marketingtrucs op school. Welke vallen staan er allemaal voor ons op scherp. Je wil toch graag zelf de baas zijn over je koopgedrag. In plaats van mensen voor te lichten over gezonde voeding, kun je beter laten zien hoe je de baas kunt blijven over je eigen koopgedrag, In samenwerking met aanpassingen in de supermarkt levert dat misschien meer op dan adviezen. Mensen willen ten slotte graag zelf de baas zijn over wat ze eten.

Ik reken af bij de zelfscankassa. Ineens zie ik overal rekken met pepernoten. Ik wordt kwaad, daar trap ik niet in. Ik kom sowieso bijna nooit met een impulsaankoop thuis. Toch denk ik dat het minder goed werkt. Je hoeft niet te wachten bij de zelfscan, dus je komt minder in de verleiding. 

 

Voorlezen

 "Over het drassige land met de veenbessen, het meertje, omhoog een duintop over, even uit zicht. Terug tussen twee toppen, een paar snelle vleugelslagen en in glijvlucht nog eens over het water. Wiegelend de vleugels in een ondiepe V vorm. Thermiek pakkend om zich schuin te laten wegglijden over een wig wind. Zo benut de bruine kiekendief de luchtstroom schijnbaar moeiteloos. De vogel leest voor uit het landschap." Hans Steketee (prachtig)

"Planten moeten iets te doen hebben" zegt Jan Graafland, tuinier van Weleda. Hij verdiept zich in het natuurlijke gedrag van planten. Kamille die graag op verdichte grond groeit om met haar wortels de grond losser te maken. Hartgespan en brandnetel die graag elkaars gezelschap opzoeken. Ook geranium robertianum en zevenblad zijn een goed duo. Goudsbloem is nogal autonoom en groeit liever alleen.

Aan veel planten kun je aflezen ho
e het met de bodem gesteld is. Planten lezen ook voor uit het landschap. 

Bijna alle gras  in mijn tuin, een grasveldje en alle paden worden doorwoeld door woelmuizen en mollen. Dat is ook voorlezen, want er is blijkbaar genoeg voedsel in de bodem. Alleen ik vind het niet zo'n leuk verhaal,  Ik heb geen nette tuin maar alle paden omgewoeld is heel lastig maaien. Zo kan ik lyrisch worden van bepaalde dieren in de tuin, kikkers, grote libellen, prachtige vlinders op al het rotte fruit, vogels. Allemaal dieren die iets toevoegen aan mijn paradijs. Maar ook dieren die nogal aanwezig zijn, slakken, muizen, woelmuizen, ratten, mollen vinden het fijn in mijn tuin. Sommige dieren zijn weer voeding voor andere dieren. Met elkaar schrijven deze dieren het verhaal van mijn tuin. Door alle aanwezige sporen lezen ze voor uit mijn tuin. Ook al vind ik het verhaal niet altijd leuk, de dieren zijn er en vertellen hun eigen verhaal. 

2223

 Kunnen we wel nadenken over een niet mens gerichte samenleving? Die vraag zit sinds afgelopen dinsdag in mijn hoofd. Tasc, een samenwerking tussen wetenschappers, kunstenaars en publiek richt zich op het uitwerken van bijzondere vragen. Dit jaar werd er nagedacht over hoe een niet mens gerichte samenleving er uit zou kunnen zien over 200 jaar. Ik heb de eerste twee bijeenkomsten gemist. Tijdens de derde bijeenkomst volgt een korte terugblik over het jaar tot nu toe. Ergens tussen de tweede en derde bijeenkomst heeft de snelkookpan plaatsgevonden. Twee wetenschappers en een kunstenaar hebben zich drie dagen opgesloten in een huis om zich te buigen over het vraagstuk. Daar is aiia geboren. Een combinatie tussen AI en Gaia, godin van de aarde. Aiia zou alwetend, liefdevol en niets zijn, gevoed moeten worden met data en het goede doen. Ik ben enorm teleurgesteld. Het lijkt mij teveel op God. God zou ook een liefdevol alwetend wezen moeten zijn die alles in goede banen leidt. Dat heeft ons tot nu toe niet veel goeds opgeleverd. Je krijgt dan weer een samenleving in een piramidevorm terwijl we na moeten denken over cirkels. Kringlopen waar alle levende wezens gelijk zijn en niemand boven staat. We zullen ons uiterste best moeten doen om alles wat we sinds het begin van het christendom ons eigen gemaakt hebben achter ons te laten. We zijn onderdeel van een groter geheel. Misschien moeten we gaan kijken bij inheemse samenlevingen om te leren hoe deze mensen met elkaar samenleven zonder de natuur geweld aan te doen. Welke rituelen zijn belangrijk? Zou het helpen als we rituelen gaan bedenken om de Rijn of de Waal te eren. Lange rijen mensen staan in het water, zingen een lied en dansen tot het ochtendgloren. Waarschijnlijk moeten we eerst nadenken over hoeveel slachtoffers onze dagelijkse bezigheden kostten. Welke automobilist denkt voor hij of zij in de auto stapt na over hoeveel slachtoffers dat meestal niet eens zo noodzakelijke ritje zal kosten. Schijnbaar achteloos worden allerlei dieren aan flarden gereden en langs de weg achtergelaten. Je kunt op de snelweg niet uitstappen voor een konijn, dat begrijp ik wel. Maar het is pijnlijk. Ook tijdens wandelen ben je bezig dieren te vertrappen. We vernietigen de leefwereld van planten en dieren met een ongekende achteloosheid. Het zit zo in ons hoofd getimmerd dat wij de kroon op het werk van God zijn. Ook al zijn veel mensen niet meer gelovig het idee dat wij het belangrijkste zijn is moeilijk te veranderen. "Het kan toch niet zo zijn dat er straks gekooide mensen zijn en vrije vogels" zegt Werner Zuurman een oestervisser op de Waddenzee. Hij maakt zich zorgen over al te beperkende maatregelen die mede vanwege de werelderfgoed status en klimaatverandering worden opgelegd in het Waddengebied. Wij mensen moeten zo intelligent zijn dat we onszelf "kooien" zodat de vogels vrij kunnen zijn.  Om verstandige beslissingen te kunnen nemen moeten ons eerst verdiepen in de natuur. Leren over kringlopen en samenwerkingsverbanden in de natuur en de intelligentie van de natuur. 

In plaats van de plannen van politieke partijen te laten doorrekenen door het Centraal Planbureau worden de plannen voorgelegd aan het bureau voor de natuur. In het bureau voor de natuur proberen mensen alle levende wezens te laten meepraten. Dat is minder moeilijk dan het lijkt. "De zee praat je de oren van het hoofd" lees ik in het NRC vandaag. In de jaren vijftig ontdekte een wetenschapper die de opdracht had Russische onderzeeërs op te sporen, de klanken van walvissen. Het waren geluiden met ritmische patronen, walvismuziek waarmee deze dieren communiceerden. Mensen realiseerden zich dat de walvis niet alleen vlees was maar een dier met een gemeenschap en cultuur. Dit veroorzaakte een kentering in de commerciële walvisvangst. 

De ambassade van de Noordzee is een collectief van onderzoekers en kunstenaars die zich inzetten om de Noordzee een politiek stem te geven. Het verhaal van de zingende walvissen is een grote inspiratiebron. Alle levende wezens in de zee zijn handelende wezens met belangen. Maar alleen mensen politiek is belangrijk en wordt besproken. 

De ambassade wil vooral de stemmen van de Noordzee vertalen en de aandacht er op richten. Je kunt namelijk wel degelijk horen, ruiken, zien en voelen wat voor effecten menselijk handelen heeft op de Noordzee. Kunstenaar Xandra van der Eijk maakte geluidsopnames van riffen voor de Nederlandse kust. Ze kwam erachter dat het verschil tussen een gezond en een ongezond rif duidelijk te horen is. Een gezond rif knettert meer dan een rif waar minder leeft. Het rif knettert ook om te communiceren. Het geluid is belangrijk voor het aanhechten van nieuw leven. De Noordzee heeft een stem die gehoord kan worden bij het nemen van beslissingen. Misschien kun je ook het verschil tussen gezonde en ongezonde bossen ook wel horen. Of hoe een gezonde bodem klinkt, naast een uitgeput maïsveld. Ik denk niet dat we Aiia nodig hebben. We hebben wel veel mensen nodig die willen nadenken over onze te grote voetafdruk, bereid zijn een stapje terug te doen en vooral ook willen luisteren naar de nog niet gehoorde stemmen. 

Een bittere pil

 De Amerikaanse obesitasonderzoeker Kevin Hall zoekt naar bewijs dat sterk bewerkt voedsel ziektes en aandoeningen veroorzaakt. Dat bewijs is moeilijk te vinden. In een onderzoek, waarbij 20 personen zich vrijwillig 4 weken laten opsluiten, krijgen de vrijwilligers eerst twee weken onbeperkt cornflakes, kipnuggets, ravioli en ander sterk bewerkt voedsel. De andere twee weken aten ze geen of nauwelijks bewerkt voedsel. Groenten, fruit, verse vis, vlees en noten. Beide diëten bevatten evenveel eiwit, vet en koolhydraten. De proefpersonen aten van het sterk bewerkte voedsel 500 calorieën per dag meer dan van het weinig bewerkte voedsel. Overbewerkt voedsel zorgt voor overeten. Een verklaring had Hall niet. Het zou kunnen dat sterk bewerkt voedsel minder volume heeft en makkelijker weg kauwt. Chris van Tulliken beschrijft in zijn boek "De voedselfuik" wat er mis is met sterk bewerkt voedsel, te zoet, te zout, weinig vocht, hoge energiedichtheid. Je blijft er van eten. Het signaal dat je genoeg gegeten hebt komt te laat. 

Uit een onderzoek aan de KU Leuven blijkt dat bittere stoffen een rol spelen bij overeten. Bitterstoffen zorgen voor eetlust, meer speeksel, meer maagsappen maar zorgen er ook voor dat je eerder stopt met eten. Bitterstoffen in de maag zorgen voor het samentrekken van het maagdarmstelsel waardoor de maaglediging wordt vertraagd en er eerder een verzadigingsgevoel optreedt. Bitterstoffen komen steeds minder voor in onze voeding. Alleen planten maken bitterstoffen om zichzelf te verdedigen. Als je geen biologische groenten en fruit eet is het aandeel bitterstoffen in de voeding te verwaarlozen. Met misschien wel ernstige gevolgen. Bij de KU Leuven durven ze de stelling aan dat bitterstoffen weleens de sleutel zou kunnen zijn voor een oplossing van de obesitasepidemie. 

Een kruidenbittertje voor het eten is zo gek nog niet. Bij de KU Leuven houden ze het op een bittere pil voor het eten. 

Chaos

We raken er niet over uitgepraat. Jan en ik zijn een week wandelen in de Vogezen. Uitgeweken vanwege het verwachte noodweer in Alpen. De voor mij onbekende Vogezen hebben mij aangenaam verrast. Het was heerlijk wandelen, met genoeg hoogteverschil om de conditie te testen. We vertrekken om uur of 10 in de ochtend en arriveren om half zes weer op de camping. Hele dag lopen heuvel op heuvel af en weer heuvel op. Het is prachtig. Op de wandelpaden in de natuur komen we dagenlang niemand tegen. De stadjes zijn oud, kleurrijk, charmant en druk. Daar is iedereen. 

We raken niet uitgepraat over de enorme toename van campers. We zijn de enige tent op de camping. We gaan meestal op de fiets op vakantie en hebben dus een klein tentje. Lekker beetje primitief doen. Eten koken op een pitje. Alles op de grond. Tegenwoordig hebben we wel luxe opvouwstoeltjes. In plaats van plasrolkoffers 's ochtends te moeten legen, ga ik 's nachts achter de tent zitten en ondertussen genieten van de maan. 's Nachts slapen we heerlijk op dunne matjes in warme slaapzakken. We zijn een bezienswaardigheid op de camping, twee grijze hoofden die zich opvouwen in een klein tentje. Ik neem me voor om te blijven kamperen en vraag me af of er een record is in leeftijd. De oudste mens aangetroffen in een tentje op een camping is 95 jaar, zoiets. 

We raken niet uitgepraat over hoeveel mensen slecht ter been zijn en hoe jammer dat is. Als je slecht kunt lopen mis je zoveel. Slank, gezond en fit blijven is niet makkelijk. Het is afzien, honger negeren en in mijn geval nooit taart, een ijsje of een toetje. Maar ik ben zo blij met mijn lenigheid en conditie dat ik dat niet moeilijk vindt. Ik hou van mij en verwen mezelf, ik neem geen taart. 

In een interview met een filosoof, die wordt geïnterviewd over de dood van zijn gehandicapte zoon, vertelt hij over chaos. Het leven is chaos, er kan je van alles overkomen waar je geen grip op hebt. Ik begrijp ineens mezelf beter. Ik begrijp waarom ik zo standvastig en vastberaden ben in het verbeteren en monitoren van mijn gezondheid. Je hebt nauwelijks grip op je leven maar wel op je leefstijl en dat geeft houvast in het chaotische leven. Vooral als je door je leefstijl ook beloond wordt met een geestelijke en lichamelijke fitheid. 

Olievlek?

Dit weekend heb ik mijn boodschap mogen vertellen aan 52 mensen, in drie groepen. Ik hoop dat ik op deze manier een beetje kan meehelpen aan het verhelpen van plantenblindheid. Zaterdag was ik bij de stadslandbouw aan de Mooieweg in Arnhem-Zuid. Onderweg op de fiets speur ik de bermen af. Het is weer genieten. Met een fietstas vol planten arriveer ik op de locatie. Hoewel ik van veel tuinen onderweg erg verdrietig wordt, zijn veel gemeenten goed bezig. De bermen worden minder gemaaid en ook veel parken en plantsoenen worden minder strak onderhouden.  Ik heb begrepen dat niet iedere inwoner dit toejuicht. Sommige mensen vinden het een zooitje en worden boos. Ik vrees dat het nog lang duurt voor mensen inzien hoe belangrijk het is niet teveel en te kort te maaien. Hoe belangrijk het is voor bijen, vlinders en andere dieren om bloeiende bermen te hebben. Stel je voor dat alle bermen bloeiende bermen worden. Dat zou al een ecologische structuur vormen in Nederland. In de gemeente waar ik woon zijn de mensen zo ijverig dat ze niet alleen hun gra

sveld minutieus kaalknippen, maar ook de bermen meenemen. Ik vrees dat het hardnekkig is, het idee dat niet alleen de huiskamer gestofzuigd moet worden, maar ook de buitenruimte ontdaan moet van ongewenste elementen. In een artikel van Josefine Rombouts over kasteeltuinen lees ik dat ook of al in 1650 men de natuur een zooitje noemde die beteugeld en in toom gehouden moest worden door de mens. Ik hoop dat het helpt als mensen weten wat er allemaal groeit in de bermen. Veel van deze planten zijn ook eetbaar en bevatten veel van de voor ons belangrijke secundaire inhoudsstoffen. Ik zie aan de gezichten dat ze, net als ik 15 jaar geleden, nooit van secundaire inhoudsstoffen hebben gehoord. Ik weet zeker dat sommige mensen dit verder gaan onderzoeken. Iedereen moet dit weten hoe belangrijk het is om biologisch te eten. Niet alleen voor de gezondheid van de bodem en omgeving maar ook voor je eigen gezondheid en vitaliteit. 

Wilde peen, veel in de bermen te zien. Gelukkig staat mijn tuin er ook vol mee. De wortel is eetbaar voordat er een bloemstengel komt. Hele plant is eetbaar, maar ik vind vooral de zaadjes bijzonder. Te gebruiken om azijn mee te aromatiseren. Maar ook kiemgroenten in de winter schijnt te kunnen. Dat moet ik nog uitproberen. 

Lisa Ganora

Ik verheug me er al weken op. Een workshop met de Amerikaanse Lisa Ganora in Nederland. Toen ik op de Herboristenopleiding zat en voor het eerst hoorde over de secundaire inhoudsstoffen werd er iets in mij wakker. Ik voelde dat er iets heel belangrijks werd verteld. Iets wat me de rest van mijn zou boeien, Het voelde als een gat in mijn hersenen dat gevuld moest worden. Alleen de lessen op school waren niet voldoende. Omdat het ingewikkelde materie is, waar eigenlijk veel voorkennis (biochemie) voor nodig is, werden er aannames gedaan die niet uitgelegd konden worden. De secundaire inhoudsstoffen werden ingedeeld in een aantal groepen, waaronder looistoffen, slijmstoffen en mosterdglycosiden. Dat zijn termen die alleen in de kruidengeneeskunde gebruikt worden. Scheikundig gezien worden andere indelingen gemaakt.  Ik snapte  er niets van en wilde het wel snappen. Toen kwam ik op het spoor van Lisa Ganora. In haar boek Herbal constituents bespreekt Lisa de meeste voorkomende groepen inhoudsstoffen, uit welke stof ze ontstaan, de oplosbaarheid en wat ze doen in het lichaam. Het is best ingewikkeld, zeker omdat het in het Engels geschreven is. In de loop van de tijd vind ik steeds meer puzzelstukjes. Of ik ooit alle puzzelstukjes ga vinden en op de juiste plek leggen weet ik niet.  

Lisa en de workshop voldeed aan al mijn verwachtingen. Lisa was grappig, gevat, slim en een goede lesgever. Te gek dat er zoveel vragen waar ik al jaren mee loop beantwoord zijn. Vermoedens dat ik heel goed ontgift door wat ik doe en eet en drink zijn na jaren bevestigd. 

Ontgiften

Als je mensen vraagt wat gif is beginnen mensen over landbouwgif, luchtvervuiling, alcohol, roken. Maar de ergste gifstoffen voor ons lichaam maken we zelf. De hele dag door. Al die gifstoffen moeten we weer kwijtraken. Ons lichaam is er de hele dag druk mee, vooral de lever. We kunnen het lichaam helpen beter te ontgiften door secundaire inhoudsstoffen te consumeren. Ook diverse vitaminen en mineralen zijn ingebouwd in enzymen die een rol spelen bij ontgiften in fase I. De secundaire inhoudsstoffen spelen vooral een rol in fase II.

Fase I

Vitaminen en mineralen zijn co-factoren van de ontgiftingsenzymen en concentreren zich in de lever en in de gastro-intestinal mucosa. Deze enzymsystemen zijn verantwoordelijk voor het activeren van fase I en bewerken gifstoffen om verwerkt te worden in fase II.

Fase II

Fase II enzymen zorgen door het aankoppelen van wateroplosbare groepen voor het wateroplosbaar maken van de gifstoffen om ze te kunnen uitscheiden. 

Het lijkt verstandig het lichaam te ondersteunen bij de ontgifting door voeding en eventueel supplementen. Hierdoor maken we de intelligentie van de natuur mogelijk en ondersteunen het zelfhelend vermogen. Sommige stoffen worden tijdelijk giftiger door de bewerking in fase I. Het lijkt dus verstandig vooral aandacht te besteden aan het ondersteunen van fase II. 

Tijdens beide fases ontstaan veel vrije radicalen. 

Fase I enzymen hebben nodig: Koper, magnesium, zink, vitamine C, Vitamine B2, B3, B6, B12, glutathion (sterke antioxidant), flavonoïden ( uit groene en gekleurde groenten en fruit) en veel antioxidanten om de vrije radicalen op te vegen en schade aan weefsel voorkomen. 

fase II enzymen hebben nodig:: voldoende aminozuren, vooral glycine, selenium, zink, silymarin uit mariadistel, cucurminoïden uit kurkuma, omega 3 vetzuren, glucaronzuur uit diverse groenten en fruit, vooral sinaasappels, appels, grapefruit, koolsoorten. 

Een apart onderwerp zijn vezels. Vooral oplosbare vezels binden giftige stoffen, terwijl onoplosbare vezels de stoelgang versnellen, dit vermindert het ontstaan van toxische stoffen, vermindert de absorptie en eventueel re-absorptie van ongewenste stoffen. 

Een detox drank

Drink regelmatig smoothies samengesteld uit veel gekleurde groenten en fruit en donkergroene bladgroenten. Zoals: Bieten; de bijzondere kleurstof komt bijna alleen in bieten voor. Wortels voor de  carotenoïden, rode kool voor de rode kleurstof. Spinazie voor de groene kleurstof; chlorofyl. Planten met mosterdglycosiden, zoals: radijs, waterkers. Gember en kurkuma. Grote klis wortel en aardpeer voor de inuline. Om een drank te mixen moet je vocht toevoegen, Dat zou aroniasap of cranberrysap kunnen zijn, maar beetje water kan ook. 

Lisa maakt de drank bewaard het in de koelkast en elke dag 1 of 2 glazen drinkt tot het op is. Ik maak liever elke ochtend vers en wissel de groenten en fruit. Het is een fijn begin van de dag, Alleen als ik op vakantie ben sla ik over. Met spijt kijk ik dan naar mijn mixer en overweeg of het apparaat echt niet meekan. De drankjes in de supermarkt, die ik ter vervanging drink lijken totaal niet op mijn brouwsels.

 

creatiespiraal

Ik heb mijn boek de creatiespiraal uitgeleend. Omdat ik heel bang ben dat ik vergeet aan wie heb ik het overal opgeschreven en vraag ik de lener regelmatig of ze al begonnen is met lezen. Ik realiseer dat het boek heel belangrijk voor me is. Het boek heeft er mede voor gezorgd dat ik woon waar ik nu woon.

Marinus Knoope beschrijft in het boek de weg van wens naar werkelijkheid. Wensen hebben niets te maken met een glazen bol. Wensen werkelijkheid maken is vooral keuzes maken. Hoewel je best bijzondere dingen mag wensen in je leven, is het handig om niet de realiteit uit het oog te verliezen. Ik kan wel wensen dat er een prins langskomt die me meeneemt naar een kasteel, maar dat zou wel erg raar zijn op je 67ste levensjaar. Of ik wens dat ik in een boerderij ga wonen van 1 miljoen, dan moet ik wel eerst de loterij winnen. Ook niet wenselijk om te wensen. Door de creatiespiraal realiseerde ik mij dat ik stappen moest formuleren. Stappen die nodig waren om te komen van wens naar werkelijkheid. Eerst je wens formuleren, dan de stappen die ervoor nodig zijn om de wens werkelijkheid te laten worden.

De belangrijkste eerste stap die ik moest zetten was het het huis in Mierlo te koop zetten. Daar heb ik ontzettende buikpijn van gehad. Ik woonde in mijn droomhuis. Maar ik wist dat ik uiteindelijk een groot stuk grond belangrijker zou vinden dan een huis. Dat droomhuis dat krijg ik nooit meer. Blijkbaar is dat van ondergeschikt belang. Mijn wens om een grote tuin te hebben was groter en die is werkelijkheid geworden.

Zuidpool

Ik scheur me los van mijn tuin en stap op de fiets. Alles, behalve boodschappen, mee achterop de fiets om een weekje "te overleven". Ik vertrek met tegenzin maar als ik bij Heteren de brug over ben, wordt het lichter in mijn hoofd. Het grote genieten begint, ik ben op reis. De hele dag fietsen en slechts een vaag idee waar ik heen wil. In ieder geval stille paadjes en rustige wegen. Altijd verlangen naar stilte. Kon ik maar zoals Erling Kagge altijd de stilte in mezelf oproepen wanneer dat nodig is. "Als ik me niet aan de wereld kan onttrekken door te wandelen, klimmen of zeilen, probeer ik de wereld buiten te sluiten": aldus Erling. Hij noemt de stilte in jezelf, je eigen Zuidpool vinden. Hij heeft veel ervaring met lange tochten in eenzaamheid met als meest extreem, zijn skitocht van 50 dagen naar de Zuidpool. Na 50 dagen in eenzaamheid ziet hij ertegen op dit zwijgen te moeten doorbreken. Hoe heerlijk is het te praten met mensen. Net zo heerlijk is het 5 dagen te fietsen zonder praten. Ik kom vrijwel alleen echtparen tegen op de fiets. Dan prijs ik mij gelukkig in mijn eentje. Ik hoef niets te overleggen, kan van richting veranderen. Continue "verdwalen" en de hele avond in mijn tentje lezen en de wereld buitensluiten. Op de camping kom ik op het trekkersveldje terecht. Wat klinkt dat heerlijk jong.  Er komen kinderen langs fietsen. Mam, mam er staat weer iemand op het trekkersveldje. De hele familie trekt onopvallend voorbij om te kijken naar een oma op de fiets en in een klein tentje. Maar heel lief allemaal. Er komt een echtpaar naast me staan ook al op leeftijd. Het is al laat, Zij gaat koken en hij zet de tent op. Als alles is ingericht en de vrouw iets wil pakken in de tent, wordt ze vermanend toegesproken. "Nee, nee niet aan die kant naar binnen, daar liggen mijn spullen. 

"Hoe gaat het fietsen mam": vraagt mijn dochter. "Ja fijn, ik ben in Almelo, hoe dat gekomen is weet ik niet": is mijn antwoord. Ik ben binnenkort jarig en mijn dochter suggereert dat een goede fietsnavigatie misschien een goed kado is. Maar ik geloof niet dat ik dat wil. Een beetje dwalen vind ik wel verassend en leerzaam. Een kompas op mijn fiets zou ik wel fijn vinden zodat ik wel weet of ik naar het noorden of naar het zuiden fiets. Dat gaat me niet helpen om mijn  Zuidpool te vinden besef ik. Volgens Erling kun je de stilte overal vinden. Je hoeft je alleen maar terug te trekken. Een paar dagen alleen fietsen en niet hoeven praten helpt mee. Ik blijf oefenen en fietsen.

Ik ben in een proces

"Ik ben in een proces, wat heb ik nu nodig"; zegt Michelle Samba, muzikant en nog veel meer, bij het radioprogramma kunststof. Wat een bijzonder meisje, heel jong en dan al zo precies het pad volgen en de keuzes maken die jij op dat moment nodig hebt om te kunnen groeien. Daar ben ik pas de laatste 15 jaar mee bezig. Ongeveer 15 jaar geleden was ik op zoek naar Paula. Die was een beetje verdwenen onder moeder, echtgenoot, dochter zijn en proberen te passen in een verkeerde vissenkom. Het proces verliep met vallen en opstaan maar wel met fantastisch resultaat. Ik voel me een ander mens.  Wat heb ik veel ontdekt van mezelf. Ik vind het heerlijk om te schrijven, ik kan voor groepen praten en vind dat ook leuk, ik kan een toespraak houden uit het niets, ik kan heel ver en lang hardlopen. Ik vind het heerlijk om alleen te zijn. Ik vind het heerlijk om veel mensen te ontmoeten en met mensen te praten die ik niet ken. Ik probeer brutaal en schaamteloos te zijn, voor mijn doen dan. En misschien wel het belangrijkste ik voel me thuis in Randwijk. En de vrouwen in mijn schrijfclub zijn me bijzonder dierbaar. Niet zo goed ben ik in ruimtelijk inzicht, de weg vinden, mapjes maken, gebruiksaanwijzingen lezen, streng zijn, naar de tandarts gaan....

De laatste weken had ik rust nodig. Alleen zijn om op te laden en weer te kunnen schrijven. Ik merkte dat ik wat huilerig werd en dan moet ik oppassen. Ik had veel wilde wandelingen, lezingen, lessen, de tuin waar ik maar achter aan bleef lopen. Te weinig ik tijd. Dat heb ik ingehaald de laatste 2 weken, Ik heb dagenlang geen mens gezien. Partner op vakantie, ik lekker alleen met mijn tuin en boeken lezen.  De tuin die gelukkig nooit klaar is, maar waar ik inmiddels tevreden door kan lopen. 

Ik ben in een proces naar....?  Mijn lichaam heeft ook een proces doorgemaakt. Ik ben veel fitter dan 15 jaar geleden. Mijn hoofd is helderder en ik ben lichamelijk eigenlijk nooit moe. Goede genen zeker zeggen mensen vaak om er zelf vanaf te zijn. Maar zoals ik in mijn blog van 15 juli al schreef, goede genen maken maar voor 10 tot 15 % uit hoe gezond en fit je bent. Ook lang leven wordt veel minder door erfelijkheid beïnvloedt dan door leefstijl. In de blog van 15 juli schrijf ik over het gezonder worden door blootstellen aan ontberingen. Mijn lichaam is in een proces. Ik ben benieuwd wat ik nog allemaal kan op mijn 67 ste en tot welke leeftijd ik kan hardlopen. Ik blijf sowieso zo lang mogelijk hardlopen. Alleen al om vastgelopen verhalen vlot te trekken. Als ik met een schrijfopdracht bezig ben en ik kom er niet uit, neem ik dat altijd mee tijdens het hardlopen. Tijdens het lopen komt de oplossing. Alsof er tijdens het lopen verbindingen worden gelegd die er anders niet zijn. Ik heb mezelf voorgenomen in het voorjaar een halve marathon te gaan lopen. 

Alle verouderingsprocessen hebben te maken met gebrekkige opruimprocessen in de cellen. Het DNA raakt beschadigd en wordt niet goed gerepareerd omdat de vuilnisophaaldienst in de cellen niet goed meer werkt. De communicatie tussen cellen veranderd, verouderde cellen worden niet meer opgeruimd. Door een teveel aan verouderde cellen ontstaan chronische ziekten en ouderdomsgerelateerde aandoeningen als verlies van spiermassa, stijfheid, osteoporose en atherosclerose.

Een van de meeste efficiënte methoden om veroudering te vertragen is calorierestrictie. met een calorierestrictie van 20-40% bij een voldoende hoeveelheid voedingsstoffen wordt niet alleen de levensduur verlengd maar ook het risico op ouderdomsziekten veel lager. Dus honger lijden is erg gezond maar hoe lang hou je dat vol. Over ontberingen gesproken. Intermitted fasting komt in de buurt. Regelmatig een dag niet eten of maaltijden overslaan is zeker aan te raden. 

Maar ook de secundaire inhoudsstoffen uit biologische groenten en fruit spelen een belangrijke rol. In een volgende blog meer.

resoneren

 Als ik eenmaal in de tuin aan het werk ben kom ik niet meer weg. Als ik 's ochtend op een heerlijke dag, een dag waar ik niets gepland heb, tijdens het ontbijt vage plannen maak; misschien ga ik vanmiddag nog wel even naar... een kop thee drinken of een zak potaarde kopen dan kruip ik om half zes met bemodderde kleren en vieze nagels uit de tuin. Ik kom niet meer weg. Ik begin met de tuin in te lopen. Er is altijd iets te doen. Dan begin ik al snel plannetjes te maken. Na een tijdje heb ik een heel schema in mijn hoofd. en ben ik verkocht.  

Het meest opvallend is echter dat er iets veranderd in mijn zijn als ik in de tuin ben. Er overspoelt mij een geluksgevoel en een weten dat ik nergens anders liever ben dan hier. In het tijdschrift Vruchtbare aarde dat gaat over energieplekken en leylijnen, lees ik over resoneren met de natuur ."Door in de natuur te zijn gaan we ermee resoneren. Op energieplekken van de aarde wordt dat effect van de natuur nog eens versterkt met een factor X. Maar je kunt ook zelf energie aan plek toevoegen door er te zijn en te aanbidden". Is dat wat ik zonder het te weten bereikt heb in mijn tuin? De eerste jaren had ik dat gevoel niet in de tuin. Maar na jaren lang ploeteren en vooral de laatste jaren veel nadenken en aandachtig wel of niet ingrijpen zouden ervoor gezorgd kunnen hebben dat ik nu resoneer met mijn tuin. En dat voelt fantastisch. Alleen als ik ergens heen wil moet ik stevige afspraken maken en niet eerst een klusje doen in de tuin. 

geschenk

Waarom blijft de medische wereld zoeken naar een oorzaak van overgewicht?  Er zijn mensen waarbij het honger en verzadigingsmechanisme niet goed werkt. Mensen met overgewicht blijken daar vaker aan te lijden dan slanke mensen. Maar zijn ze daardoor dik geworden of is het mechanisme verandert doordat ze overgewicht hebben? Het zou best kunnen dat het voor sommige mensen moeilijker is om slank te blijven dan voor anderen, Toch lijkt mij blijven zoeken naar de oorzaak niet zinvol. Het gaat tenslotte om het gedrag; wat en hoeveel stop je in je mond. Je kunt ook met je hoofd eten als je van je maag geen seintje krijgt. "Dat doet toch iedereen" zegt een vriendin. Iedereen eet met het hoofd of je nou teveel of te weinig eet. Misschien is dat wel zo. Zeker sinds we zoveel keuze hebben en niet meer alleen zijn aangewezen op wat we toevallig konden vinden in de natuur, moet je wel je verstand gebruiken. Jammer dat het onderzoeks geld niet gestopt wordt in het zoeken naar een oplossing. Hoe kun je mensen het beste helpen die worstelen met overgewicht. 

Een goed begin zou zijn mensen te vertellen over hoe genen werken. Er zijn uitzonderingen maar in tegenstelling tot wat veel mensen denken heeft bijna iedereen goede genen. Je leefstijl bepaald veel meer je gezondheid dan je genen. Ik haast me te vermelden dat er mensen zijn die pech hebben met hun genen. Maar de meeste mensen hebben prima genen. Het ligt er aan wat je er mee doet. Als je tot op hoge leeftijd gezond en fit wil blijven met je er veel mee doen. Tijdens een les aan verpleegkundigen probeer ik duidelijk te maken dat we vanuit onze oergenen geneigd zijn te zoeken naar comfort maar dat we gezonder worden van ontberingen. De ogen van de verpleegkundigen worden groot. Ontberingen? Ja tegenwind moeten we hebben. Keihard trappen tegen de wind in. Minder eten, af en toe eens een maaltijd overslaan. Huis niet te warm. Kou opzoeken. Die ontberingen dat ging vroeger vanzelf, nu moeten we het opzoeken. Dat is lastig, gewoontes veranderen is sowieso lastig, dan moeten teruggrijpen op discipline. En als de beloning groot genoeg is dan kan het zijn dat het lukt. 

Ik ben terughoudend om over mijn ervaringen te vertellen, ongevraagd advies werkt niet en is irritant. Maar wat is het fijn om fit en veerkrachtig te zijn en ik kan inmiddels enorm genieten van afzien. 

Of zou het toch een goed idee zijn om jezelf als voorbeeld te nemen en te vertellen over je ervaringen. De volgende uitspraak, ik dacht van Couperus, zorgt ervoor dat ik er toch nog eens over na ga denken:

"Het mooiste geschenk dat je kan geven is het voorbeeld van je eigen leven"

Vier de zomer

Met wind mee kom ik terugfietsen uit Maurik. Ik was uitgenodigd door Pauline en Laurens om een wildpluk wandeling te begeleiden in de Fruittuin. De hele weg naar huis word ik begeleid door prachtige dreigende luchten. Af en toe haal ik wel 25 km per uur, zo hard waait het. Als ik de sleutel omdraai van mijn fietsenschuur begint het hard te regenen. Dat heb ik vaker. Is dat een teken dat ik een geluksvogel ben?  Is er iemand die de bui vast houdt tot ik thuis ben of kan ik goed timen. Als ik een kwartier later was vertrokken uit Maurik was ik in Opheusden overvallen door de bui. Vaak genoeg regen ik wel nat. Het geeft een goed gevoel, net op tijd voor de bui binnen zijn. 

De zomer, daar heb ik naar uitgekeken. De uittocht is begonnen. Ik zie de mensen een voor een vertrekken. Dat betekent dat het stiller en leger wordt. Dat betekent dat ik eindelijk tijd heb voor de tuin. Bij het ontbijt verheug ik mij op een lege dag. Eindelijk ook tijd om een uurtje in de hangmat te dutten met een tak in de buurt om de hangmat in beweging te zetten. Terwijl ik in de hangmat lig, zoemt er een zweefvlieg die op mijn ooghoogte in de lucht blijft hangen. 

De zomer dat is vazen vullen met bloemen. Bloemen die bezweken zijn onder de regendruppels of die over het pad hangen pluk ik af en krijgen een tweede leven in dit gevulde vazen op diverse plekken in huis en buiten. 

De zomer dat is eindelijk rijpe tomaten. Ik ben zo benieuwd naar alle verschillende soorten die ik heb gezaaid. Ik heb een stuk of 6 courgetteplanten, die zijn bij mij altijd heel pietluttig. Ik maar zoeken naar wat er nu weer is. Te warm, te koud, te droog, te nat. Ik weet het niet, ze doen het nog niet goed. Soms krijgen ze ineens zin en heb ik heel veel courgettes. Komkommer doet het dit jaar wel goed. Eind van de week kan ik boontjes eten. De knoflook is een succes dit jaar. Vooral de olifantenknoflook is geweldig. 

De zomer dat is veel kruiden oogsten voor kruidenthee. De Turkse drakekop heeft samen met mij de strijd gewonnen tegen de slakken. Japanse wijnbes en bramen zijn er dit jaar overvloedig en de bramen zijn heel groot. 

De zomer dat is fluitende vogels, zoemende insecten , bloemen in allerlei kleuren en ritselende ratelpopulier doen mij vergeten wat ik nog allemaal moet en laten mij stilstaan in verwondering.

Mijn boek

In de boekwinkel kijk ik altijd bij de afdeling natuur Er wordt tegenwoordig veel geschreven over natuur, bomen, insecten in en om het huis. Gelukkig maar. Dat betekent dat veel mensen zich bezighouden met wat ons omringt en verwonderd. Bij sommige titels gaat het kriebelen, Ik voel een bepaalde onrust. Ik wil eigenlijk snel naar huis om te gaan schrijven. Bijvoorbeeld bij boeken met titels als: : "Een jaar in de tuin van Sonja".  Best een leuke titel voor een boek. Ik heb het gevoel dat hoe langer ik wacht met mijn boek, des te meer er al geschreven is. Wat betekent dat voor mijn boek?  Misschien is het wel overbodig tegen de tijd dat het eindelijk een keer af. Maar ik wil heel graag een boek schrijven, ik heb zoveel te vertellen.

Ik heb veel te vertellen over mijn tuin, die nu op haar mooist is met o.a. volop duizendblad, wilde peen, sint-janskruid, moerasspirea, dropplant, wild kattenkruid, bloeiend peperkruid en allerlei fruitsoorten. De tuin die mij telkens weer verrast. De tuin die mij heeft leren kijken en luisteren en zelf voor oplossingen zorgt. De tuin die mij gezond en fit houdt door de kruiden die ik dagelijks gebruik. De tuin waar ik dagelijks kruiden pluk om te drogen voor kruidenthee. De tuin waar ik zielsgelukkig van wordt. Mijn tuin die mij zoveel werk bezorgd dat ik geen tijd heb om te schrijven.  

ode aan de twijfelaar

Ik kan het bijna niet geloven. Het is echt waar. In het NRC lees ik dat de overheid een groep van maar liefst 35 mensen in dienst heeft om ongewenste informatie over vaccins en vaccineren te blokkeren op social media. Deze groep is al in 2017 aangesteld om de vaccinatiegraad op te krikken. Dat kwam goed van pas in coronatijd. De "Denktank" gaat actief op zoek naar desinformatie. Een huisarts die zijn patiënten een brief stuurt over het vaccineren van kinderen wordt op de vingers getikt. Hij vraagt ouders goed na te denken over het nut en noodzaak van het vaccineren van kinderen omdat er niets bekend is over de gevolgen op lange termijn. Maar uiteraard is het hun eigen keuze. Dan ben je een goede arts, je zet voor zover dat kan, uiteen wat de voor- en nadelen zijn en laat mensen zelf een keuze maken. De "Denktank" desinformatie denkt daar anders over. Alles wat mensen aan het twijfelen kan brengen moet geweerd worden. 

Ik voelde me erg alleen staan in mijn verzet tegen vaccineren. Nu snap ik waarom. De artsen en wetenschappers die kritische kanttekeningen plaatsten bij het coronabeleid van de overheid zagen hun posts voortdurend verwijderd worden. Soms werd zelfs hun profiel verwijderd. 

Net als ik zullen deze mensen zich behoorlijk machteloos hebben gevoeld. Voortdurend was er ook dat stemmetje, stel nou dat je het helemaal mis hebt. Stel nou dat corona geen welvaartsziekte is die vooral mensen met overgewicht treft in slechte conditie. Stel nou..

Toch wel bang voor boze reacties hing ik het niet aan de grote klok dat ik me niet wilde laten vaccineren. Achteraf zijn bijna alle vrouwen die ik de laatste jaren heb leren kenen en die ik vriendin mag noemen niet gevaccineerd. 

Het werkt

 Vorig jaar durfde ik het nog niet hardop te zeggen. Maar nu ik veel tuinliefhebbers in mijn omgeving hoor klagen fluister ik af en toe voorzichtig: ik heb geen slakkenplaag meer in mijn tuin. Ze zijn er nog wel maar zo weinig dat ik ze meestal gewoon laat zitten. Ik ben nog voorzichtig met planten waarvan ik weet dat slakken er dol op zijn: wietplanten, talinum paniculatum, witte melisse, turkse drakekop. Deze planten zaai ik voor en plant ik voorzichtig uit. Eerst 1 of een paar planten, de rest heb ik in reserve in de kas. Als het goed gaat en de planten staan er nog na een paar nachten, ga ik de rest uitplanten. Al hou ik altijd nog een paar achter de hand. De groentetuin heeft er nog niet eerder zo veelbelovend uitgezien. Krijg ik het eindelijk in de vingers of zijn de omstandigheden dit jaar heel gunstig.

Zo langzamerhand plant ik al het gezaaide uit. De twee kassen staan vol met tomaten en enkele peperplanten. In de groentetuin bieten gezaaid, bonen gelegd, snijbiet, courgette en komkommer geplant. De pompoenen willen nog niet goed opkomen. De rabarber slaat eindelijk aan en de uien en knoflook die ik in de herfst gepoot heb staan er prachtig bij. De aardbeien staan er goed bij en ook de rest van het fruit lijkt op een record oogst aan te sturen. Een prima voorjaar, niet zo warm en geen late nachtvorst. 

Bezoekers vinden de groentetuin een rommeltje, een prachtig rommeltje dat wel. Ik weet waar alles staat. Af en toe staan er nette meestal scheve rijtjes. Overal in de bedden staan bloemen en ook vaste groenten. Ik ben een fan van zeebiet, een betrouwbare snijbiet soort die jaren achter elkaar terug komt. Ook oerprei is fantastisch, gewone prei begin ik niet meer aan, dat wordt altijd snot. verder vind ik talinum paniculatum en mosterdblad erg lekker. Ook malva verticillata crispa en perilla zaai ik elk jaar.

De aardappelen heb ik onder karton gepoot. Ik doe niet erg streng aan vruchtwisseling. Alleen aardappelen komen elk jaar ergens anders. Daarna kan ik dat bed weer gebruiken voor andere groenten die nu nog in potjes staan, zoals boerenkool en spruitjes. 

Levenslust

 Ik fiets naar Elst. Op het trottoir loopt een mevrouw met een jonge hond. Het wordt een grote hond, zie ik aan de poten. Ik denk een Rhodesian Ridgeback. De mevrouw doet erg haar best om de hond te laten doen wat zij wil. Ik denk aan de hond te zien dat de mevrouw de hond teveel in een keurslijf wil dwingen. Het hondje ziet er niet gelukkig en levenslustig uit. Natuurlijk moet een jonge hond opgevoed worden. Het is een hele kunst een hond op te voeden zodat hij/zij meekan op visite, in de trein, in de bus, mee kamperen enz. Bij dat opvoeden is het belangrijk te blijven kijken naar het karakter van de hond. Een jonge hond moet af en toe

stout en ongehoorzaam mogen zijn, denk ik. Net als kinderen.

Hoe meer ik naar de natuur kijk en zoek naar intelligentie van de natuur, des te meer last heb ik van hoe we met dieren omgaan. Honden die nooit los mogen lopen, nooit mogen spelen met andere honden en alleen even snel worden uitgelaten terwijl de baas op de telefoon kijkt. Paarden die in een hok staan en alleen een paardenbak hebben om rondjes te lopen. En dan heb ik het nog niet over varkens, kippen en koeien.

Het heeft allemaal met elkaar te maken bedenk ik, terwijl ik de mevrouw voorbij fiets. Zoals ik bij het opvoeden van mijn kinderen probeerde te kijken naar wat en wie dat kind wilde zijn, zo heb ik ook geprobeerd mijn hond op te voeden en alles te leren wat nodig was zonder dat ze haar levenslust kwijtraakte en eigenheid hoefde in te leveren. 

En nu heb ik mijn tuin. Mijn tuin waar prachtige rode klaver en wilde geranium in de border groeit. Mijn tuin die me telkens weer verrast. Mijn tuin waarin ik keuzes maak en laat groeien wat ik graag wil, zonder de intelligentie van de natuur geweld aan te doen. 

Dromers in het voedselbos

 Fools en Dreamers

Dertig jaar geleden begon Hugh Wilson in Nieuw Zeeland met de aankoop van zogenaamd waardeloos geworden uitgeputte landbouwgrond. Nieuw Zeeland bestond vroeger bijna helemaal uit bos, daar was dertig jaar geleden nog maar 1% van over. Toen Hugh in de plaatselijke krant zijn plannen uiteenzette , namelijk door brem te laten groeien de gebieden te herbebossen, werd hij een fool en een dreamer genoemd. Een geuzenaam, wat Hugh betreft. In Nieuw Zeeland wordt brem als lastig onkruid gezien, dat je moet uitroeien. Hugh wist dat brem alleen in de volle zon groeit en zeer nuttig is om jonge aanplant te beschermen tegen de zon. Asl de bomen gaan groeien verdwijnt de brem vanzelf. De wetten van de natuur worden gebruikt om wat wij vernield hebben versneld te herstellen. Dertig jaar later zijn er honderden hectares bos aangegroeid en is iedereen in de omgeving bijzonder blij met het levenswerk van Hugh. 

Ook in Nederland zijn er de laatste jaren veel initiatieven, inmiddels regelmatig ondersteund door gemeentes en provincie, op het gebied van bosaanplant. Vooral de aanplant van voedselbossen heeft een vlucht genomen. Ook deze pioniers zullen te maken hebben gehad met tegenwerking en waarschijnlijk voor fools en dreamers zijn uitgemaakt. Ik kwam in het najaar van 2015 voor het eerst in aanraking met een voedselbos. Vanaf een groenmarkt, waar ik met de Veltkraam stond, werd er een excursie georganiseerd naar Voedselbos Ketelbroek. Er was nauwelijks belangstelling voor en ik kon nog mee. Ik was net begonnen met de aanleg van mijn tuin in Randwijk. Net als ik was Wouter 7 jaar daarvoor begonnen op een uitgeputte maisakker. Wouter vertelde over de verarmde grond, waar eerst pioniers geplant moesten worden om de grond voor te bereiden op fruit- en notenbomen. Ik had mijn fruitbomen in de woestijn geplant, volgens Wouter. Het kwartje viel, het moest helemaal anders. Niet mijn plan met de tuin moest voorop staan, maar herstel van de bodem. Opdringerig dicht bij Wouter liep ik mijn ogen uit en de informatie over al die bijzondere eetbare bomen en planten uit zijn mond te kijken. Hoewel ik met de informatie over het vruchtbaar maken van de bodem direct aan de slag ging, vond ik de informatie over het voedselbos ook verwarrend. Wat kan ik er mee in de tuin? Wil ik wel een voedselbos? in een voedselbos hoef je niets te doen, volgens Wouter. Hoe ga ik dan mijn dagen vullen? Ik vind tuinieren een van de leukste werkzaamheden die er zijn. Uiteindelijk is het een mengvorm geworden. Het is een eetbare tuin met veel voedselbosplanten en bomen, wilde planten, kruiden, groenten, bijenplanten, vogelhagen en diverse vijvers en wateropvang plaatsen. Ik experimenteer met meer of minder onderhoud, sinusmaaien, niet maaien, en niet ingrijpen bij plagen. Dat heeft achtereen volgens gezorgd voor een slakkenplaag (de eerste paar jaar) een woelmuizenplaag en dit jaar zijn er overal mieren. Dat zal ook wel weer overgaan. Door me te verdiepen in een voedselbos komen er veel planten, bessen, blad en noten bij die eetbaar zijn en min of meer geneeskrachtig. Het is een nieuw werk- en studiegebied voor mij als diëtist/herborist .

Leven van en in het bos

Voor de invoering van de landbouw zo'n 7800 jaar geleden en vooral voor de industrialisering 150 jaar geleden leefden wij vooral van het hetgeen de bossen ons te bieden hadden. Zowel wat betreft voeding als geneesmiddelen. Bossen hebben ons veel te bieden. Eetbare planten, bladeren, noten groeien zonder menselijk ingrijpen. Dat levert een kwaliteit die nergens te koop is. Bosproducten groeien op een levendige, rijke bodem, vol humus en met onderaardse schimmeldraden. Dit levert producten met etherische olie, antioxidanten, vitamines, mineralen en veel secundaire inhoudsstoffen. Fantastisch dat zoveel mensen geïnspireerd zijn en dat er voedselbossen aangelegd worden in heel Nederland. Een voedselbos maakt de grond vruchtbaar en zorgt voor een enorme toename van de biodiversiteit. Ook uitheemse, tot nu toe onbekende soorten worden in voedselbossen aangeplant, mits ze bestand zijn tegen ons klimaat. Voor mij als herborist een nieuwe uitdaging om informatie te zoeken over deze nieuwe eetbare min of meer geneeskrachtige planten.

Koken uit het bos

Voordat we de beschikking hadden over medicijnen, was voeding een van de belangrijkste maatregelen om in te zetten bij ziektes. Artsen schreven recepten en kookboeken. En bij de recepten werd vermeld bij welke kwalen de voeding ingezet moest worden. Ik zie nu in het voedselbos vooral chefkoks van dure restaurants oogsten. De kok van de Nieuwe Winkel winkelt elke week in het voedselbos van Wouter van Eck in Groesbeek en is bijzonder creatief in gerechten bedenken van de voedselbosproducten, heb ik me laten vertellen. Dat is inspirerend en leerzaam en fijn als voorbeeld. Het doel van deze kok is niet genezende voeding, maar exclusief plantaardig eten. Ik vind dat een taak van herboristen: genezende voeding uit het voedselbos op de kaart zetten. 

Inhoudsstoffen

Hoewel niet van alle bloemen, bladeren, vruchten en noten uit het voedselbos de genezende werking te vinden is in de literatuur, kun je wel uets zeggen over de inhoudsstoffen. Omdat alle struiken, bomen en platen groeien zonder hulp maken ze veel secundaire inhoudsstoffen om zichzelf in leven te houden. Bovendien is het waarschijnlijk dat de planten door het ontstaan van ondergrondse schimmelstructuren elkaar helpen de eventuele ontbrekende stoffen aan te leveren, 

Eetbare bomen en planten

De lijst met eetbare producten die in een voedselbos passen is heel lang. Een van de bosbewoners die vanwege de goede smaak, zeer populair is bij de kok van de Nieuwe Winkel is de Douglasspar-pseudotsuga menziesie. 

Deze bo is voor de keuken interessant. Je kunt het hele jaar oogsten. In mei/juni verschijnen de jong toppen die voelen zacht en soepel aan. Je kunt ze zo eten, de smaak is fris, citroenig, De rest van het jaar kun je de naalden oogsten. Je kunt ze in de keuken gebruiken, ze smaken naar citroen en rozemarijn. De naalden kunnen gedroogd en gemalen worden verwerkt in brood, rijst- of pasta gerechten.

Grove den-Pinus sylvestris

De naalden kunnen gebruikt worden om smaak te geven aan azijn of wodka en fijngehakt worden in zout. Dennen en sparren worden al vanoudsher ingezet bij aandoeningen aan de luchtwegen en vooral de etherisch olie werkt verlossend bij verkoudheid en is ontsteking remmend. Een bad met dennenolie werkt ontspannend en stimuleert de bloedsomloop.

Grote klis-Arctium lappa

Vooral de wortel is belangrijk vanwege de inuline, een probiotica voor de darmen. Inuline bevordert de aanmaak van goede darmbacteriën. Een manier om de wortel te bewaren is fermenteren. De wortels voorzichtig wassen (niet schillen) in dunnen schijfjes snijden en in een zeef afspoelen. Da zouten en 1 uur laten staan. in een beugelfles en met een blad afdekken, steen erop en opvullen met gezouten water. Sluiten en 2 tot 3 dagen op kamertemperatuur laten staan. Als het gaat bubbelen in de koelkast zetten. 

Zeebiet-Beta vulgaris maritima

Voorouder van de biet, snijbiet en de suikerbiet. Uit oude geschriften blijkt zeebiet al rond 800 voor Chr. en volgens Vreeken zelfs 2000 jaar voor Chr. gegeten te worden. Het is een ideale vaste plant waar je van kunt blijven plukken voor smoothies, soepen en stoofschotels. Groeit van nature langs de vloedlijn en stelt daarom prijs op af en toe een portie zeewierkalk. Blad, bloem, en stengel kunnen gegeten worden.

Wilde Kimchi

Vogelmuur, brandnetel, klaver, weegbree, schapezuring, paardenbloem, smalle weegbree, madeliefknopjes en wat nog meer aan eetbaar groen te vinden is.

5 koppen wild groen, 2 eetlepels zeezout, 1 lepel ansjovispasta of vissaus, 2 eetlepels fijngesneden gember, 2 tenen knoflook, 1 verse rode chilipeper, anderhalve liter water

Mix water met zeezout, doe de groenten en zout water in een grote pot. Plaats een gewicht op de groenten, deksel er op. eeen nacht laten staan. volgende dag gember, knoflook, chilipeper met ansjovispasta mengen. De kimchi zeven vocht bewaren. De ansjovispasta mengen met het zoute water. Alles in de pot. Drie dagen bij kamertemperatuur. Elke dag proeven, als de smaak goed is in de koelkast zetten.

Wilde zuurkool

Ik maak graag zuurkool van spitskool uit de groentetuin. Spitskool is al na 3 tot 4 dagen fermenteren zowel rauw als in stamppot eetbaar en erg lekker. Ik voeg eetbare wilde planten en bloemen toe aan de kool. Paardenbloemblad, zuring, goudsbloem-bloem, takje douglasspar.

Gedroogde kruiden

Knip in het najaar Sechuanpeper takken. Ris de bladeren en bessen van de takken en droog ongeveer 2 uur in een droogoven. Direct malen met een passe-vite. Dit levert heerlijk pittige poeder op geschikt voor soepen en sauzen. Dit werkt ook goed bij het blad van de toona sinensis. 

Er zijn nog veel meer leuke gerechten te bedenken met producten uit het voedselbos. Rozenbottelmosterd, duizendbladboter, engelwortel en berenklauwzaad als aromatisch kruid. Veel ongeopende knoppen zijn in te leggen in azijn als kappertjes. Van sommige planten gebruk je de knopjes na de bloei, zoals malvasoorten en roomse kervel. 

Laten we allemaal fools en dreamers zijn.

 

Is ecomodernisme de oplossing?

Hoe de crisis in de landbouw/veeteelt op te lossen? Die hoef ik niet op te lossen, maar ik kan er wel over fantaseren. Ik ben er van overtuigd dat we wereldwijd biologisch moeten gaan boeren en liefst biologisch dynamisch, meer aandacht en zorg voor de umwelt van het dier. Stoppen met gif en kunstmest is de enige mogelijkheid om de aarde niet verder te vervuilen. Kunstmest voedt de plant en we moeten de bodem voeden. Verder moeten we stoppen met het aanwijzen van natuurgebieden. Een natuurgebied, hek erom en paadjes erdoor heen om op zondag te wandelen of te fietsen. De hele aarde is een natuurgebied. We kunnen heel Nederland aanwijzen en inrichten als natuurgebied. De vervuilende industrie voor zover we die nog nodig hebben, daar wil ik niet al teveel over nadenken, concentreren we op èèn plek en daar zetten we een hek omheen. In de rest van Nederland komen verspreid over het land niet te grote boeren bedrijven met boeren die weer boer zijn en de dieren hebben weer namen. Zou je niet dieren die een naam hebben anders behandelen? Er komen plukboerderijen waar mensen hun eigen groenten gaan oogsten of pakketten ophalen voor wie dat niet wil. En natuurlijk kun je ook je groenten in de supermarkt kopen, dat is wel duurder want daar komen transportkosten bij. Het landschap wordt prachtig met stukjes kruidenrijk grasland omzoomd door heggen. Koeien in de wei met de kalfjes. Varkens in de modderpoel en ook de kippen lopen buiten in een boomgaard of bos. Kippen zijn tenslotte bosdieren. Tussen de landerijen vrijliggende fiets- en wandelpaden. 

De voorstanders van ecomodernisme lachen mij keihard uit. Biologische landbouw brengt veel te weinig op. We moeten grootschalig gangbaar boeren, dan hebben we zo min mogelijk grond nodig. Bovendien moet het afgelopen zijn met wonen op het platteland, dat kan niet meer. Neemt veel te veel grond in beslag. Iedereen moet in de stad gaan wonen. Dan kunnen we van de rest natuurgebied maken. Hek erom klaar. Ik hoor een voorstander van ecomodernisme op de radio. Hij is ook een van de makers van paved paradise. Enthousiast en overtuigend vertelt hij zijn verhaal. Hoe ik ook overtuigd ben van het nut en noodzaak van biologische produkten, niet alleen voor de aarde maar ook voor onze gezondheid, ik ga twijfelen. Ik twijfel aan de haalbaarheid. Zou er inderdaad te weinig voedsel van biologische akkers komen?

Een onderzoek gepubliceerd door de universiteit Wageningen steunt mij in mijn overtuiging. In het onderzoek wordt gekeken naar een Europees voedsel model. Het blijkt dat we voldoende biologisch voedsel kunnen verbouwen voor heel Europa op 30% van de grond die nu gebruikt wordt voor landbouw/veeteelt. Stoppen met vlees eten is niet de bedoeling, want een systeem met in beperkte mate dieren is gunstiger voor het bodem gebruik (minder) dan een systeem zonder dieren. Hoeveel vlees we kunnen blijven eten dat weet ik niet. Als het nodig om vlees, kaas, eieren en melk te rantsoeneren om onze aarde te redden vind ik dat prima. 

Ik voel me wel aangesproken door de makers van paved paradise. Ik snap ook dat niet iedereen een tuin kan hebben van 5000m2. Als je een stuk grond hebt, ben je ook verplicht je stinkende best te doen er samen met de natuur iets van te maken. In het dorp waar ik woon is een grote tuin geen uitzondering. Maar tuinieren samen met de natuur nog wel. 

   

 

stikstof

Ik verwonder mij en bewonder de bijzondere intelligentie van de natuur en met name de plantenwereld. Ik heb steeds meer vraagtekens bij de intelligentie van de mens. Stuitend hoe wij met natuur omgaan en naar onze hand proberen te zetten. Er zijn volkeren die in hun taal geen woord hebben voor natuur. Door een woord te hebben voor natuur maak je het tot iets wat buiten jezelf staat. Iets wat je kunt bezoeken. Als wij erkennen dat wij natuur zijn, maken we misschien andere keuzes. Dan dringt het waarschijnlijk beter tot ons door dat we door onze leefwereld en die van veel andere levende wezens te vernietigen ook onszelf vernietigen.

Wat ik nog niet wist: 

Stikstof is niet alleen desastreus voor alle bovengrondse levende wezens ook in de bodem richt teveel stikstof schade aan met, zoals alle verstoringen in de natuur, gevolgen die we niet kunnen overzien.

Schimmels gaan actief op zoek naar de plant die de meeste voedingsstoffen nodig heeft en sluiten dan gunstige deals. Hoe meer stikstof en fosfor schimmels aanleveren des te meer koolstof ze terugkrijgen. Om die reden is het stikstofoverschot problematisch voor de bodemschimmels. Hoe rijker de omgeving aan stikstof, des te minder zijn de planten afhankelijk van schimmels. Dat is slecht nieuws voor de schimmels die niet meer de broodnodige stikstof ontvangen. 

Schimmel netwerken zijn onmisbaar in een gezonde bodem voor uitwisseling van informatie en voedingsstoffen. Ik schaam mij als je bedenkt hoe ingenieus planten en daarmee samenhangende hofhouding de wereld opbouwen en hoe mensen alles aan het vernietigen zijn. We zouden op kousenvoeten en op onze tenen in de wereld moeten rondlopen om zo min mogelijk natuurlijke processen te verstoren. 

Ik heb heel veel behoefte aan positieve signalen in deze tijd. Ik hou me vast aan de enorme belangstelling voor ecologisch moestuinieren. Velt Nijmegen-Arnhem heeft dit seizoen 60 mensen de eerste beginselen van het natuurlijke moestuinieren uitgelegd. Dat zijn 40 mensen meer dan andere jaren. Ook worden we overal gevraagd om onze bijdrage te leveren met informatie, lezingen, workshops en boeken. Aanstaande vrijdag mag ik mijn eerste lezing van dit jaar geven. De lezing gaat over geneeskracht in de tuin maar mijn belangrijkste boodschap is een ode aan de plant en hopelijk aanzetten tot verwondering. 

Het is weer tijd voor de wildpluk: vol geneeskrachtige inhoudsstoffen o.a. bitterstoffen en chlorofyl

Zevenblad, zuring, daslook, moeslook, dovenetel, paardenbloem, brandnetel, meidoornblad

Pionier

Als je een voorloper bent krijg je nooit de waardering die je eigenlijk verdient. Bij het radioprogramma Vroege Vogels presenteren ze een terugkerend thema: Groene zorg. Vorige week ging het over Caring dokters en Caring Farmers die zich verenigen om een transitie te bewerkstelligen naar een duurzaam en plantaardig  en gezonder voedselsysteem. Afgelopen zondag was het onderwerp Groene psychiatrie. Het belang van groen voor de geestelijke gezondheid kwam aan bod. Dit speelde zich af in Limburg. De mensen werden begeleid in een wijngaard of op een boerderij. De hulpverlener meende dat Limburg voorop liep en als eerste in Nederland dit initiatief heeft genomen.

Ik dacht meteen een Rogier Hoenders. In mijn plakboek heb ik een krantenartikel geplakt uit 2012 waarin Rogier vertelt over zijn werk als psychiater en oprichter van het centrum voor integrale psychiatrie. In de integrale psychiatrie worden complementaire geneeswijzen geïntegreerd in de psychiatrie. Dan moet je denken aan bewegen, sporten, voeding, mindfulness, yoga, massage. Maar ook EMDR, lichttherapie en sint Janskruid. Dit middel blijkt bij nogal wat patiënten even effectief als gewone antidepressiva. 

Er was nogal wat verzet in die tijd tegen zijn werkwijze. Maar Rogier geloofde en gelooft in wat hij doet en ziet er ook resultaten van. Er komt ook steeds meer bewijs dat leefstijl ook in de geestelijke gezondheid een belangrijke rol speelt. De vereniging tegen kwakzalverij wijst er regelmatig op dat alternatieve middelen en therapieën niet wetenschappelijk bewezen en soms gevaarlijk zijn. Rogier vindt ook dat nader onderzoek onontbeerlijk is en dat onderzoek wordt ook gedaan op het instituut waar hij werkt. Rogier wijst er ook op dat van de reguliere behandelingen ook slechts 30 tot 40% wetenschappelijk bewijs is van de werkbaarheid. We moeten oppassen dat we niet uit enthousiasme voor wetenschappelijke bewijsvoering de patiënt uit het oog verliezen, zegt hij.

Inmiddels zoveel jaren valt de boodschap van Rogier in vruchtbaardere bodem. Rogier is een veelgevraagd spreker op congressen over integrale geneeskunde/psychiatrie. Leefstijlgeneeskunde is niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg. In Limburg zijn dus zeker niet de eerste en ik hoop ook niet de laatste behandelaars die mensen proberen te helpen door ze mee te nemen in het groen. Medicijnen bij ernstige psychische aandoeningen zijn zeker nodig. Maar voeding en beweging moeten een vast onderdeel zijn van de behandeling.

samenleven

Zondag 5 februari. Een workshop verhalen vertellen door Abe de verhalenverteller. Ik had me er iets totaal anders bij voorgesteld. Dat komt omdat ik me spontaan zonder na te denken opgeef en dan ook niet meer ga googelen wat ik kan verwachten. Ik had altijd moeite met onverwachte dingen maar door het bewust op te zoeken ben ik al ver gekomen met het onverwachte te omarmen. Vandaag (dinsdag 7 februari staking openbaar vervoer) ben ik gaan liften naar huis omdat er geen bussen meer kwamen. Dat is helemaal overgeven aan het onverwachte. Ik ben altijd blij als de bus komt maar als er een auto stopt maakt je hart een sprongetje, dat is zo leuk. Het deed me denken aan een bijzonder inspirerende Nijmeegse vrouw die een jaar lang gelift heeft naar haar werk en daar een boekje over heeft geschreven. Ik moest van Amerongen naar Rhenen. Dat heeft me ongeveer 20 minuten gekost en 2 verschillende liften. De rest van de dag ging de lach niet meer van mijn gezicht. Mijn vertrouwen in de medemens heeft een opkikker gekregen.  

Abe en ook de deelnemers aan de workshop zijn ras performers, acteurs bijna. De workshop gaat over hoe je presenteert en niet over het verhaal. Wat ik me niet gerealiseerd had dat het gaat om bestaande verhalen. Dat zijn vaak oude sprookjes, fabels, griezelverhalen. Ik heb veel tijd gestopt in het zelf bedenken en schrijven van een verhaal en me niet gerealiseerd dat ik uit mijn hoofd het verhaal moest vertellen. Ai. 

Wat ik meeneem en blij mee ben zijn de aanwijzingen over houding, articulatie en hoe je overkomt bij je publiek. Een dag later bedenk ik dat ik ook een verhalenverteller kan zijn. Die oude verhalen hebben altijd een min of meer bedekte boodschap. Een boodschap over hoe te leven of een waarschuwing in een verhaal gestopt. Hoe kan het dat we geen moderne verhalen hebben die iedereen kent en die de tand des tijds doorstaan? Zou het niet leuk zijn als we in moderne sprookjes een soort bedekte levenslessen krijgen. Zouden de mensen vroeger geluisterd hebben naar de verborgen boodschappen in de verhalen? 

Hoe zou een modern sprookje er uit kunnen zien?

"Waar de worm verdwijnt, gaan samenlevingen ten onder" hoort ze ooit lang geleden een bekende Britse tuinier zeggen. De uitspraak blijft haar bij maar ze komt niet in actie als ze geen wormen aantreft in haar tuin. Ze voelt totaal niet de behoefte de samenleving waar ze op dat moment woont te redden van de ondergang. 

Als klein meisje zat ze al graag op haar knietjes te wroeten in de modder. Waarschijnlijk waren er nog genoeg wormen in de bodem want het verhaal gaat dat haar moeder regelmatig naar buiten kwam rennen om net te zien dat Paula een worm naar binnen slobberde als een spaghettisliertje. Bij haar oma en opa kwam regelmatig de wormenkoning koffie drinken.  Pas veel later begreep ze dat haar oma de man die wormen verzamelde en aan vissers verkocht, de mooie bijnaam wormenkoning had gegeven. Het duurt lang, heel lang voor Paula opnieuw in aanraking komt met wormen. Ze verdiept zich jarenlang in tuinieren, natuur en gezondheid en vindt een manier om deze elementen samen te brengen. Ze weet dat een gezonde bodem en bodemleven belangrijk zijn maar ze voelt het niet.

Tot het najaar van 2015. Ze staat te kijken achter haar net aangekochte huis. Ze weet niet wat het is en kan er ook geen woorden voor vinden maar ergens in haar lijf hoort ze de aarde huilen. Dat doet pijn. Met tranen in haar ogen kijkt ze naar het stuk grond waar de maïs net afgehakt is. De stoppels staan er nog. Ze voelt dat de aarde mishandeld en stuk is. En nog valt het kwartje niet. Ze gaat direct aan de slag met haar tuinplan. Er moeten bomen komen, hagen, geneeskrachtige kruiden, een groentetuin en een eetbare bloemenspiraal. Ze merkt al snel dat er iets mis is. De bomen stonden te kwarren, de struiken groeiden niet, het enige dat welig tierde was wat ze toen nog onkruid noemde. 

Gelukkig krijg je zetjes uit het universum. Ook weer een zin die Paula ergens oppikt en besluit mee te nemen in haar leven omdat het precies is wat ze vaak voelt. Deze keer zorgt het universum ervoor dat ze op een rondleiding terechtkomt in voedselbos Ketelbroek. Wouter, de eigenaar is ook begonnen op een uitgeputte maïsakker. Hij vertelt dat hij na het aanplanten van bomen en struiken de hangmat heeft opgehangen en de aarde zoveel mogelijk met rust heeft gelaten. De planten die wij onkruid noemen en die veel mensen problematisch vinden lossen juist problemen op. Het zijn ideale gasten, ze lossen een probleem op en verdwijnen weer. Met open mond loopt ze door het voedselbos dat pas 7 jaar geleden is aangeplant maar al weelderig en prachtig is. Achteraf herken je ze pas, de kantelpunten in je leven. Het herstel van de bodem en de biodiversiteit moesten leidend worden in haar tuin. Ze moest leren samenwerken met de natuur en bij beslissingen alle levende wezens laten meepraten. Ook moest ze accepteren en respecteren dat de natuur het beter weet. Ze moest haar plan met de tuin loslaten en meebewegen met wat haar stukje aarde wilde worden. 

De mensen in de kleine samenleving waar Paula woont waren zich niet bewust van het gevaar waaraan ze blootgesteld zijn geweest door het uitsterven van de worm. Ze hebben niet wakker gelegen en zijn niet dankbaar dat Paula het dorp heeft gered van de ondergang. Want de wormen zijn terug. De hele tuin fladdert, zoemt en leeft. De fruitbomen groeien en dragen volop vruchten. De bessen druiven, frambozen en kastanjes geven gul. Ook de groentetuin profiteert van de verbeterde bodem. Het is na 7 jaar samenleven met de natuur een levende tuin geworden voor alles wat leeft.

En ze leefden nog lang en gelukkig in het gezellig dorp.

Blijven denken en voelen

Roanne van Voorst (antropoloog en docent aan de Universiteit van Amsterdam) heeft 1,5 mln euro gekregen van De European Research Council om onderzoek uit te voeren naar het gebruik van artificial intelligence in de gezondheidszorg. Ze gaat in 6 landen onderzoeken wat er gebeurt als artsen steeds meer leunen op data en algoritmes in plaats van hun intuïtie te gebruiken. Een van de 6 landen is Paraguay. De inheemse Guarani krijgen medische zorg van traditionele sjamanen. Die maken medicijnen van planten en die planten werken goed. Maar oude medicijnen verdwijnen. Moderne artsen met goede bedoelingen weten het beter. Technologie zorgt voor een verandering in de gezondheidszorg. De patiënt wordt een ziekte en de holistische kijk verdwijnt of is al verdwenen. Het zou mooi zijn als beide vormen van geneeskunde naast elkaar blijven bestaan. Het medicinale gebruik van planten naast moderne farmaceutica. En vooral aandacht voor de mens in plaats van de ziekte. Dit alles volgens Roanne. In hoeverre de technologie in de gezondheidszorg in Nederland aan het winnen is van persoonlijke aandacht en intuïtie, weet ik niet. Wat ik wel weet is dat het medicinale gebruik van planten in Nederland totaal is verdwenen. 

Mijn laatste huisartsbezoek is minstens 10 jaar, misschien wel 15 jaar geleden. Ik vond toen al dat de huisarts veel op het scherm zat te kijken en zich liet leiden door protocollen. De huisarts typte mijn klachten in en kijkt op het scherm wat ik heb. Ha dacht ik dat kan ik zelf ook wel. Als er iemand een holistische kijk heeft op mijn gezondheid dan ben ik dat.

In het artikel noemt Roanne nog een voorbeeld waarop het mis kan gaan als algoritmes steeds meer beslissingen nemen:

"In de metro in Amsterdam, terug van het AMC, zit ik een keer naast een jonge vader. De vader droomt weg terwijl zijn kinderen rennen, gillen, hangen aan dingen. Heel irritant. Het is druk in de metro. Iedereen is moe. De conducteur komt langs en vraagt of hij zijn kinderen een beetje in de gaten kan houden. De man schrikt op en mompelt dat ze net uit het ziekenhuis komen waar zijn vrouw een chemokuur krijgt. De conducteur omhelst hem en loopt door zonder verder iets te zeggen. De conducteur reageert als een mens. Als er camera's hadden gehangen die gedrag monitoren had de man een boete gekregen omdat hij verantwoordelijk is voor zijn kinderen. Met een toenemend cameratoezicht en automatische besluitvorming gaan er mensen tussen de spleten vallen. Het wordt een hardere wereld, waarin alles gericht is op efficiëntie." 

We hollen door en ik ben bang dat er te weinig mensen zijn als Roanne. Mensen die niet tegen vooruitgang zijn maar die kritisch kijken of we niet te hard lopen en daardoor onze eigen intelligentie en de intelligentie van alle levende wezens ondergeschikt maken aan artificial intelligence met mogelijk ernstige gevolgen.

 

   

weg met de weegschaal

 In de NRC afgelopen weekend een opiniestuk van Sarah Meuleman over de weegschaal. Eigenlijk ging het stuk het meest over schoonheidsnormen waar vrouwen aan lijden. Volgens Sarah gaan vrouwen gebukt onder schoonheidsidealen en onder opgelegde maten en gewichten waar we nooit aan kunnen voldoen. Weg met de weegschaal dus en lekker doen waar je zin hebt. Tussen de regels door lees ik dat het gevolg kan zijn dat we dikker worden. Dikker worden als een protest tegen opgelegde schoonheidsnormen? Zou dat de oplossing zijn voor de worsteling die veel vrouwen ervaren. De dagelijkse strijd met "verboden" eten en de angst om dik te worden. 

De weegschaal wegdoen is wel een heel goed idee. Maar je laten gaan als een soort protest tegen schoonheidsnormen en bepaalde maten waar je aan moet voldoen is een heel slecht idee. Heel negatief en zelfdestructief ook. Ik realiseer dat mijn methode vast niet voor iedereen de oplossing is, maar voor mij heeft het uitstekend gewerkt.

Twintig jaar geleden heb ik de weegschaal de deur uitgedaan. Ik heb in mijn jeugd geworsteld met diverse eetstoornissen. Ik wilde graag op Audrey Hepburn lijken, zo'n hertachtige type. Ik had een ideaal gewicht in mijn hoofd en dat gewicht bereikte ik alleen in de periodes dat het heel slecht met mij ging. Twintig jaar geleden besloot ik dat verboden voedsel niet bestaat. Ik mag alles hebben maar ik kies voor wat goed is voor mijn lichaam. Ik kies voor gezond en fit. Dat was een zoektocht. Als je opgeleid ben tot diëtist duurt het een tijdje voor je ruimte krijgt voor nieuwe inzichten in voeding. De zandloper van Chris Verburgh heeft een heel belangrijke bijdrage geleverd. Anders kijken naar koolhydraten en vet. Vet is goed en koolhydraten moet je aanpassen aan je beweging van die dag. Als je niet beweegt, minder koolhydraten. De koolhydraten die je niet verbrand worden door je lever omgezet in vet en dat gaat direct naar je middel. Dat werkte zo goed dat mijn buikje en de buik van mijn partner binnen 6 weken verdwenen waren.  Nee, geen koolhydraat arme rommel. Zuiver eerlijk voedsel, wat ik herken en zelf zou kunnen maken. Zoveel mogelijk biologisch, maar vooral groenten, fruit en volvette melk producten biologisch en liefst biologisch dynamisch. 

Geen margarine, goede roomboter van koeien die gras eten. En veel, heel veel groenten eten. Dat is even wennen en anders leren koken. En natuurlijk de hele dag kruidenthee (ook koffie) en regelmatig kruiden en wilde planten. Ook af en toe een vet visje is aan te raden. (Ja ik maak me ook zorgen over dierenleed.) Regelmatig een maaltijd overslaan is ook een goed idee. Ook dat is wennen, maar ik heb geleerd honger niet erg te vinden. En omdat ik mijn koolhydraten afstem op wat ik nodig heb, ga ik nooit meer trillen als ik honger heb. Daarbij bewegen en blootstellen aan kou. Maar misschien wel het belangrijkste ga genieten van wat je doet. Vindt je lichaam de moeite waard om moeite voor te doen. Ik wil gewoon als ik 80 ben de mont ventoux opfietsen en de Alpe d'Huez, een halve marathon lopen en het Pieterpad nog een keer.  Inmiddels kan ik mijn broeken van 20 jaar geleden moeiteloos dichtritsen. Mijn partner heeft nieuwe broeken moeten kopen in een kleinere maat. We zijn niet minder maar anders gaan eten en dat voelt heel goed op alle fronten.