HERBORIST IN HET VOEDSELBOS

In het najaar van 2016 liep ik achter Wouter van Eck in zijn voedselbos Ketelbroek in Groesbeek. Ik was totaal betoverd. Ik liep strak achter Wouter en keek de woorden uit zijn mond  Ik was een jaar geleden begonnen aan mijn eetbare Achtertuin en net als Wouter op een uitgeputte maisakker. Met open mond liep ik in het, op dat moment, 6 jaar oude weelderig groeiende voedselbos en dacht wat doe ik verkeerd. Dat werd me in de loop van de rondleiding en in diverse studie weekenden duidelijk. Mijn grond was totaal uitgeput en moest gevoed worden. Ik werd vooral gevoed door de enorme aantallen eetbare bomen, struiken en planten die ik nog niet kende. Ik ben in Randwijk direct aan de slag gegaan met pionierplanten en bomen en worstelde met de vraag: wil ik wel een voedselbos? Volgens Wouter hoef je niets te doen in een voedselbos en kun je je hangmat ophangen en gaan liggen. Maar ik doe niets liever dan de hele dag keihard in de tuin werken, ik wil een groententuin en theeplanten voor mijn kruidenthee.  Ik heb uiteindelijk gekozen voor een mengvorm geïnspireeerd op en met veel voedselbos bomen, struiken en planten. 

Fantastisch dat het voedselbos idee aanslaat en dat zoveel mensen hierdoor geïnspireerd worden ook stukken grond om te vormen. Maar wat gaan we met de producten die de voedselbossen leveren doen? Je hoeft er natuurlijk niets mee te doen. Voedselbossen zijn sowieso goed voor de biodiversiteit en bodem. Maar het zou voor onze gezondheid een goede toevoeging zijn om te struinen in de voedselbossen en een mandje met bessen, bladeren en noten te vullen. In het bos zijn is al helend maar de voedselbosplanten kunnen helende stoffen aanvullen die totaal in onze voeding ontbreken. We leiden massaal aan gebreksziekten zonder het te weten. In onze voeding ontbreken de secundaire (geneeskrachtige)  inhoudsstoffen, die we vroeger gewoon met onze voeding binnen kregen en waar geen aanbevolen hoeveelheden voor zijn. Stoffen die planten maken om zichzelf staande te houden, elkaar te helpen en waar voedselbosplanten natuurlijk vol mee zitten. 

Tot nu toe zijn het vooral de koks van bijzondere restaurants die bijzondere gerechten maken van producten uit het voedselbos. Dat is inspirerend maar niet betaalbaar voor iedereen. Bovendien denk ik dat we zelf aan de slag moeten. Alle planten in een voedselbos zijn eetbaar. Waarom zouden we ze moeten eten en wat doen we ermee?

In groepen van drie organiseer ik een workshop bij mij thuis.  

Vorm een groep van drie en stuur een bericht via mijn blog of messenger dan spreken we wat af.

(20 euro pp voor een dagdeel)

Schimmels

 Schimmels veroorzaken wereldwijd jaarlijks anderhalf miljoen doden. Ze raken resistent tegen beschikbare medicatie. Een belangrijke oorzaak is het gebruik van landbouwbestrijdingsmiddelen. Schimmels zijn prachtig, nuttig en meestal onschuldig. Maar voor mensen met een verzwakt immuunsysteem kunnen ze levensgevaarlijk zijn. De schimmel Aspergillus fumigatus kan bij verzwakte mensen een ernstige infectie veroorzaken. Het komt met name bij leukemiepatiënten voor. De patiënten worden behandeld met azolen, die steeds vaker niet blijken te werken. Die azolen in het ziekenhuis lijken sterk op de azolen die boeren gebruiken om gewassen te beschermen tegen schimmelgroei. In composthopen ontmoeten de azolen en de Aspergillus schimmel elkaar en ontwikkelt de schimmel resistentie, waardoor hij ook immuun is voor medische azolen. De sporen van deze schimmel zitten overal, het is onmogelijk om een besmetting helemaal te voorkomen. We zitten nu met het Coronavirus. De volgende pandemie wordt misschien wel veroorzaakt door een schimmel?

Welke ziektes worden nog meer veroorzaakt of van welke ziektes zijn de gevolgen ernstiger door de manier waarop de gangbare landbouw en veeteelt te werk gaan? 

Chemische onkruidverdelgers, schimmelbestrijders en insecticiden worden toegelaten door het college voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Een toegelaten middel vormt volgens de wet geen of een aanvaardbaar risico. Niet alleen is dit toetsingsysteem al 30 jaar niet aangepast, bovendien worden de stoffen die getoetst worden op bodemtoxiciteit, getest op 5 soorten bodemorganismen. Vijf soorten van de 1 miljoen! Het eventuele transport door de lucht wordt niet meegenomen en ook het effect van het mengen van diverse stoffen wordt niet getoetst. Dit alles volgens de Wageningse hoogleraar bodemdegradatie en landbeheer, Violette Geissen. Op dit moment loopt er een onderzoek van vijf jaar naar het effect van mengsels op de gezondheid van bodem, mens en dier. Dit kan ook niet los van elkaar gezien worden. Ik ben somber over de toekomst als ik lees dat de rechter recent een streep heeft gezet door het verbod van pesticiden door gemeenten en hoveniers. Er mag weer gespoten worden op trottoirs, begraafplaatsen, speeltuinen enz. 

Op de hoveniersopleiding 20 jaar geleden werd in de klas beweerd dat roundup totaal niet schadelijk was. Na drie weken met regelmatig een regenbuitje was er niets meer van te vinden. Ideaal spul. Wat er in de bodem gebeurde was niet relevant. Het onkruid moest weg. En ook voor luizen, mieren enz was er wel een gifje, ideaal. Zulke ellendige producten ontstaan doordat de mens de natuur als vijand ziet, een vijand die bestreden moet worden. Ook omdat we weigeren de samenhang te zien tussen de gezondheid van onze aarde, bodem, dieren en onszelf. 

Zonder de ernst van het Coronavirus te onderschatten, vermoed ik dat de Coronacrisis vooral een leefstijlcrises is. We zullen niet alleen moeten kijken naar de manier waarop we omgaan met onszelf maar ook met onze aarde en zeker naar hoe we onze dieren (mis)( be)handelen. Als dat niet verandert is Corona de eerste ernstige pandemie, maar zeker niet de laatste. (denk ik)

(Ik ben geen complotdenker en ik geloof niet dat Bill Gates macht over ons probeert te krijgen via de vaccins) 

wij-bos

 Als ik hoor en zie waar we ons op dit moment druk over maken, schaam ik me. Ik schaam me dat we ons druk maken om zwarte piet of niet, wel of geen cartoons, de mondkapjesplicht, vuurwerkverbod (heerlijk). Natuurlijk mogen het met elkaar oneens zijn, graag zelfs. Maar laten we proberen de ander te overtuigen zonder geweld, intimidatie en schelden. Maar wat zou het mooi zijn als we ons konden verenigen om het mijns inziens grote probleem waar we allemaal mee te maken krijgen, wereldwijd. Het wrange is wel dat de mensen die het probleem niet veroorzaakt hebben, hebben er tot nu toe het meeste last van. Als ik het verhaal over Vanuatu lees, schaam ik mij diep. 

De leefwereld van de mensen op Vanuatu wordt bedreigd door de stijgende zeespiegel en dat komt door onze leefwijze. De mensen van Vanuatu zijn ten einde raad en hebben na jaren van proberen grote, invloedrijke landen te bewegen om vrijwillig onze uitstoot te verminderen (zonder resultaat)  het over een ander boeg te gooien. De ambassadeur van Vanuatu heeft in december 2019 een radicaal voorstel gedaan om de vernietiging van het klimaat een misdaad en dus strafbaar te maken. Vernietiging van het klimaat, ecocide, moet als misdaad in het internationale strafrecht. Hoe dat in de praktijk gaat uitwerken kan ik me niet goed een voorstelling van maken. maar als het helpt om in actie te komen ben ik voor. Ik zou willen dat regeringen net zulke draconische maatregelen als nu in deze coronatijd, zouden nemen voor grootste crises die we wereldwijd hebben.  Waarmee ik de ernst van Corona absoluut niet wil ontkennen. 

Wat kunnen we doen? Ik denk dat het meer een kwestie is van niet doen. Consuminderen. Wat kunnen wel doen? Nadenken over onze tuin. Hoe kan het beter, natuurlijker en meer biodiversteit. Ook doen, bomen planten.

Bij het radio programma Vroege Vogels (ook op TV een aanrader) was een item over het wij-bos. Ten zuiden van Nijmegen is men begonnen met de aanplant van een wij-bos. Een bos voor iedereen. Hoewel de meeste bossen in Nederland voor iedereen zijn, blijken minder hoog opgeleiden en mensen met een niet Nederlandse achtergrond, minder in de natuur te komen. Ook sluiten vooral Nederlandse hoog opgeleiden zich aan bij natuurorganisaties. Door de aanleg van het wij-bos wordt geprobeerd daar iets aan te doen. Er worden als metafoor, zowel inheemse als uitheemse bomen door elkaar geplant. 

Een mooi initiatief. De metafoor gaat verder als je bedenkt dat bomen veel tijd nodig hebben om zich ergens thuis te voelen, naar de zin te hebben en gaan groeien. Als je het bodemnetwerk meeneemt in deze metafoor dan duurt het tientallen jaren voordat de bomen ondergronds genoeg schimmeldraden hebben gemaakt om verbindingen te leggen met elkaar en samen te werken en van elkaar te profiteren. 

inheemse wijsheid

Een mooi verhaal over bijzondere paling vissers. Deze vissers zijn ervoor om de palingen voor de stuw bij Maurik te vangen en aan de ander kant weer in het water te laten. Dit zijn geslachtsrijpe palingen die op weg zijn naar de noordzee en vandaar door zwemmen via de atlantische oceaan naar de Sargassozee. Het gebied van de bermudadriehoek. Daar gaan ze paren en sterven. Over inheemse wijsheid gesproken.

Maar wat nou zo bijzonder is, die vissers vangen vooral heel veel paling bij volle maan. Echt veel meer, wel 10 keer zo veel. Waarom is dat niet gewoon bij ons van ouder op kind doorgegeven. Als je wil oversteken kijk je eerst links en dan rechts. En o ja als het volle maan is dan zijn de vissen op pad, je moet je aardappelen poten en van alles zaaien. En misschien zijn er wel meer dingen te bedenken die beter werken bij volle maan. 

De boeren van Sikkim (een sinds 2016 volledig biologische deelstaat van India) weten dat de perfecte tijd om groenten te zaaien samen valt met de trek in het voorjaar van de zwarthalskraanvogel naar Tibet. En dat de bloei van bepaalde bloemen de periode markeert waarin de forel terugkeert en stroom opwaarts eieren gaat leggen. Voor mij voorbeelden van inheemse wijsheid. Inheemse wijsheid zit in alle levende wezens, denk ik. Ik zou graag meer van zulke voorbeelden te weten komen over de omgeving waar ik woon.

Ik wil ernaar op zoek en ervoor open staan als ik het tegenkom. 

Wild?

 

Deze plek had ik uitgekozen om een tijdje te zitten en te proberen de plek te ervaren als een aboriginal. Dat was de opdracht. Deze plek ligt vanuit alle windrichtingen 2 km van de dichtsbij liggende wegen. Toch was het heel moeilijk voor mij om een diepere laag aan te boren. Er was teveel lawaai. Het lawaai van de twee km verderop liggende snelweg was oorverdovend. Tractoren voegden er nog wat herrie aan toe. Ik volg een online cursus over de zoektocht naar antwoorden op essentiële vragen: wie ben ik, wat doe ik hier en wat is de reden van het bestaan. Het is niet de bedoeling direct antwoorden te formuleren. De zoektocht is het belangrijkste. En deze reis voert langs diverse culturen. Het tweede college ging over de aboriginals. Wat opvalt bij veel culturen, zoals de aboriginals is de respectvolle omgang met de omgeving en alles wat leeft. 

Wij hebben veel te veel plaats ingenomen met onze vervuilende, lawaaierige manier van leven. En kunnen we nog terug? Alles gaat alleen maar over vooruitgang, meer, groter. Terwijl onze enige redding is minder, stiller, kleiner. We hebben ons boven de dieren en andere levende wezens geplaatst omdat wij dachten en denken dat wij belangrijker zijn. Hoeveel plaats mag je innemen als mens zonder dat je de natuur hindert. De natuur is prima en leuk, als wij er maar geen last van hebben. Milieufilosoof Martin Drenthen heeft het in het NRC over ongemakkelijke dieren. De wolf, de bever, het hert, de vos. Ze houden zich niet aan het onderscheid dat wij hebben bedacht. Ze lopen op de weg waardoor wij een ongeluk krijgen. Ze woelen onze zorgvuldig aangelegde tuintjes om en eten onze kippen en schaapjes op.We hebben moeite met wildheid. Wij hebben een plan en de rest van de levende wezens moeten daar in passen. 

We zullen echter ruimte moeten maken. Ruimte voor alle levende wezens en niet alleen de dieren die zich voegen naar ons model. In mijn tuin vind ik het ook weleens lastig. Vorig jaar hebben woelmuizen alle bieten en zoete aardappelen opgegeten en veel groenten aangevreten. Overal lagen molshopen, alle kolen zaten vol met rupsen en de rozen vol met luizen. Ondanks alle goed bedoelde adviezen heb ik niet ingegrepen. Dit jaar gaat het al veel beter. Ik heb geen luizen meer in de rozen, de kolen staan er prima bij en de bieten waren niet aangevreten. De zoete aardappelen heb ik in bakken gezet, maar dat werkt niet. De boer van de fantastische film "my little biggest farm"zegt het heel mooi. "We leven in comfortabele disharmonie met de natuur". Hij bedoelt daarmee dat er continue dieren zijn die je oogst bedreigen, maar dat je op zoek moet naar diervriendelijke oplossingen. En dat je ook bereid moet zijn een gedeelte van je oogst aan de dieren te laten. Zoals de native Americans iets offeren als ze planten oogsten in de natuur. 

Vooruitgang

Het gaat de goede kant op. Steeds vaker zijn er artsen en andere deskundigen die zich verdiepen in de effecten van leefstijl op de gezondheid. Hoe moet een gezonde voeding eruit zien? Wat is het effect van niet bewegen? Wat een gezonde voeding betreft is het echt ingewikkelder dan het voedingscentrum ons wil doen laten geloven. Gewoon een beetje gezond eten en iets uit ieder vak? Bij het NRC dit weekend een bijlage over brood. We zijn weer meer brood gaan eten (en ook meer vlees?) Een aantal jaren geleden werd het eten van brood ter discussie gesteld. Ik las de voedselzandloper en ging minder brood, pasta, rijst, geen suiker en meer groenten eten. Dat heeft mij veel goeds gebracht. Ik werd veel fitter, mijn buik werd dunner en het fijnste is ik hoef niet meer elke drie uur wat te eten vanwege trillen en onmogelijk gedrag. Mijn partner en ik hadden op vakantie in de bergen lopen of fietsen regelmatig ruzie (ik maakte ruzie) omdat ik altijd eerder honger kreeg dan hij. En als ik honger had ging ik trillen en werd ik enorm chagrijnig en onredelijk. Ik heb zelf ontdekt dat ik beter functioneer met minder koolhydraten en meer vet (lekker dunne boterham en dik kaas en tahin erop). En niet te vaak eten. In de broodbijlage wordt Hanno Pijl (hoogleraar diabetologie) als deskundige gevraagd. Hanno Pijl is net als o.a. cardioloog Remco Kuipers een aanhanger van de mens te bekijken vanuit zijn/haar oergenen. De mismatch is onstaan door de landbouw, toen zijn we op grote schaal granen gaan eten. 

Hanno Pijl verklaart dat de zetmeel vertering niet bij iedereen hetzelfde verloopt. Dat schijnt te maken te hebben met je darm microbioom. Hoe het werkt weet men nog niet. Maar de glykemisch index zegt niet zoveel voor de individuele persoon. De ene mens kan zonder problemen brood eten omdat het lichaam ervoor zorgt dat het glucosegehalte in het bloed niet te hoog wordt. De ander moet wat voorzichtiger zijn met koolhydraten omdat het lichaam minder goed in staat is het glucosegehalte laag te houden. Zeker is wel dat we onze koolhydraten inname moeten aanpassen aan onze lichaamsbeweging. Koolhydraten worden gebruikt als je beweegt. Als je niet beweegt worden koolhydraten al snel omgezet in vet.

Vooruitgang vind ik dat er in de media steeds meer aandacht is voor leefstijl. Openlijk mag gezegd worden dat veel ziektes veroorzaakt worden door te weinig bewegen en ongezond eten. Cardioloog Leonard Hofstra geeft aan dat 90% van de hart- en vaatziektes vermijdbaar zijn.  In mijn omgeving merk ik dat mensen vaak pas aandacht krijgen voor leefstijl als de dokter het zegt. Dus als er al problemen zijn. Voor dat er problemen zijn, zijn mensen moeilijk te motiveren iets aan de leefstijl te veranderen. Voor mij is het denken vanuit mijn oergenen een enorme stimulans. Ondanks onze "vooruitgang"zijn wij van binnen nog het zelfde als in oertijd. En voelt het voor mij heel goed om mezelf regelmatig uit te dagen en bloot te stellen aan kou, honger en inspanning. 

  

Stadsmensen?

 "Stadsmensen bestaan niet, die worden gemaakt", zeg ik spontaan in Groene Koppen. Groene Koppen is een programma van TV Gelderland. In 16 afleveringen worden enkele van de vele Groene Koppen in Gelderland gefilmd en geïntervieuwd.

Iedereen is gebaat bij groen, buiten zijn en natuur. IVN is een challenge begonnen, #2uur natuur voor de schooljeugd. Onderzoek wijst uit dat mensen die 2 uur per week in de natuur doorbrengen, hun leven een hoger cijfer geven. De natuur maakt je fitter en vrolijker.

Wat zorgt ervoor dat we in onze vrije tijd zo graag de natuur in gaan? En wat gebeurt er in ons lichaam waardoor we ons beter voelen? In het voorjaar , tijdens de lockdown, zagen we mensen massaal de natuur herontdekken en ondanks de narigheid ook enorm genieten. Dat wandelen in het bos of in het bos zijn het cortisol in bloed verlaagt en daarmee zorgt voor minder stress, is al wetenschappelijk aangetoond. (zie: Therapie unter den Tannen; duitse documentaire over helend bos)

In Japan bestaat er een "society of forest medicine"onder leiding van Qing Li. Hier komt ook het inmiddels in Nederland doorgedrongen shinrin yoku of bosbaden vandaan. Je dompelt je onder in het bos en beleeft aandachtig de omringende natuur. Een van de helende effecten van het bos komt van de fytonciden. Fytonciden zijn etherische oliën die afgescheiden worden door blad, schors en wortel van de bomen. Qing Li onderzocht het effect van de natuur op ons immuunsysteem. Wat doet het bos met onze Natural Killer cellen. NK cellen zijn witte bloedlichaampjes die destructieve berichten sturen naar kankercellen en naar door virus geïnfecteerde cellen.

Onder andere stress, ouder worden, te weinig bewegen en pesticiden kunnen zorgen voor een vermindering van de NK cellen. Qing Li laat een onderzoeksgroep drie dagen een ochtend- en een middagwandeling maken in het bos. De NK cellen zijn na drie dagen met 40% toegenomen. Ook alleen het verstuiven van de etherische olie in een kamer blijkt voor de toename van NK cellen te kunnen zorgen met 20%. Voor dit onderzoek werd de etherische olie van de Hinoki cypres gebruikt.

Een ander genezend effect zou kunnen komen van de bodembacteriën. De mycobacterium vaccae komt overal in de aanrde voor en is een natuurlijk anti-depressivum in de bodem. het activeert de serotonine houdende neuronen en beschermt tegen ontstekingen in de hersenen. 

Of zit de wens om buiten te zijn dieper in ons. Moeten we verder terug gaan om te begrijpen wat buiten zijn met ons doet. Cardioloog Remco Kuipers verklaart veel, zo niet alle, gezondheidsproblemen door de mismatch tussen onze genen en leefwijze. We zijn duizenden jaren jagers/verzamelaars geweest. We plukten en verzamelden voedsel. In de meeste gevallen waren het de vrouwen die het voedsel verzamelden en er de juiste kruiden bijzochten.De vrouwen waren precies op de hoogte welke kruiden er gebruikt moesten worden om gezond te blijven. Voordat men land ging bezitten was voedsel een gift van de natuur voor iedereen. Elke plant, boom, bloem had een bestaansreden en rituelen waren er om de aarde te eren en bedanken voor haar gulle gaven. Volgens de Duitse etnobotanicus Wolf Dieter Storl waren het vooral de vrouwen die de nodige magie in het leven brachten, onder andere door bepaalde kruiden te drogen en op een bepaald moment te roken. Hij beschrijft in zijn boek Ur-medicin, de traditionele heelkunde van onze voorouders. Als er een camera ploeg op zijn erf komt om te filmen, berookt hij ze met een mengsel van bijvoet, veen reukgras en jeneverbes, met achtereenvolgens de werking: openend, beschermend en energie gevend.

Om de mismatch tussen onze genen en leefwijze te herstellen is veel en vaak buiten zijn en bewegen in de natuur een goede start. We zijn kennelijk geen stadsmensen. Het zou ook goed zijn een poging te doen onze band met de aarde te herstellen door aandacht te hebben voor de gulle gaven. Meer eten uit de natuur als volgende stap naar een andere leefwijze, meer passend bij onze genen. De gulle gaven in het najaar zijn o.a.; noten, kastanjes, rozebottels en meidoornbessen.

Puhpowee

 Dat is het woord dat de Potawatomi, een native american volk, gebruiken voor onzichtbare energieën die alles bezielen. Bijvoorbeeld de kracht die het mogelijk maakt dat paddenstoelen in èèn nacht boven de grond staan. Zou levenskracht of levensenergie een goede vertaling zijn? In ons westerse wereldbeeld komt het concept levensenergie niet voor. Nergens wordt genoemd dat onze voeding naast een chemische samenstelling ook een energetische dimensie heeft en wat dat kan betekenen voor onze gezondheid. In India noemen ze deze energie Prana in China Qi of Chi en in Japan Ki. Een vrucht of groente die natuurlijk geteeld en zo snel mogelijk na het oogsten wordt opgegeten zit volgens de oosterse mens vol met levensenergie.  Door bewerken en bewaren gaat de levensenergie achteruit. Sterker nog de oosterse mens gaat ervan uit dat zelfs de gemoedstoestand van de tuinder en kok de kwaliteit van het eten beïnvloedt. Een gerecht dat met liefde bereid is bevat positieve energie die goed is voor de gezondheid van degene die het eet. 

Voor de native Americans was/is dit indigenous wisdom-inheemse wijsheid. Waarom hebben wij geen inheemse wijsheid of beter gezegd wanneer hebben wij deze wijsheid verloren? Misschien is een van de redenen dat het al snel kwakzalverij genoemd wordt als iets niet wetenschappeljk bewezen kan worden. En hoe onderzoek je levenskracht? 

In het boek "braiding sweetgrass" vlecht de schrijfster Robin Wall Kimmerer Indigenous wisdom, scientific knowledge and the teaching of plants in elkaar. Sweetgrass of Hierochloe odorata is een geurend heilig gras en in native American taal wordt het :zoet geurend haar van moeder aarde genoemd. "Breathe it in and you start to remember things, you didn't know you'd forgotten" Robin is een botaniste die lesgeeft op de universiteit en is getraind om de natuur te bekijken vanuit wetenschappelijk oogpunt.  Als lid van het  Potawatomi volk omarmt ze
het uitgangspunt dat planten en dieren onze oudste leraren zijn. 

De natuur is voor mij een belangrijke leerschool. Ik heb geen wijze voorouders die mij natuurlessen kunnen leren. Ik moet naar de planten en dieren kijken. Ik ontdek veel over de werking van planten voor mijn gezondheid. En ik lees graag wat de wetenschap ontdekt over de genezende werking van planten. Ik wacht al heel lang op de wetenschappelijke bevestiging dat biologische voeding gezonder is dan gangbare voeding. Maar ik weet ook dat wetenschap mensen werk is en dat de uitkomsten niet altijd overeenkomen met wat mensen graag zouden willen. En dat er dan weleens rapporten verdwijnen of mensen gechanteerd worden. Dan grijp je terug op inheemse wijsheid. Op een weten dat biologische voeding die met liefde geteeld meer levenskracht heeft en zeker gezonder is. 

Marshmallow kind

Ik was een marshmallow kind. De marsmallowtest is een zelfbeheersings experiment uit 1972. Een kind zit aan een tafel met een marsmallow voor zich. Hij of zij wordt alleen gelaten met de boodschap dat het snoepje direct opgegeten mag worden, maar als je het een kwartier laat liggen krijg je er nog een. De uitkomst van de test zou voorspellen of je later in je leven succesvol zou zijn. Ik kreeg vaak straf toen ik in de derde en vierde klas zat van de basisschool (nu groep 5/6). Achteraf snap ik pas hoe dat kwam. Ik had niets te doen op school. Dat zegt niet zozeer iets over mijn intelligentie, maar meer nog over de belabberde schoolkeuze van mijn ouders voor mij. Ik was maar een meisje. Wat doe je als je niets te doen hebt. Je zit te dromen en kladdert wat in de kantlijn van je schrift, straf. Je droomt weg en begint per ongeluk te neuriën, straf. Je kletst met je vriendin, straf. Je vergeet dat je op school zit en staat per ongeluk op, straf. Affijn er waren, in mijn herinnering, weinig dagen dat ik direct naar huis mocht na school. Meestal werd ik na een kwartier weggestuurd. Het maakte allemaal weinig indruk blijkbaar. Op een keer moest ik weer nablijven. Ik vermoed dat de juffrouw zelf weg moest, maar dat kon natuurlijk niet. Ze stelde mij de volgende drie keuzes voor, je mag direct gaan en dan krijg je niets, je kunt een kwartier nablijven dan krijg je een snoepje, als je een half uur nablijft mag je een poëzieplaatje uitzoeken. Yes ik blijf lekker een half uur zitten. Blij ging ik naar huis met mijn plaatje. Dit doet mij denken aan het marshmallow experiment. Het feit dat ik zeer goed ben in het uitstellen van directe behoefte bevrediging heeft in mijn geval niet geresulteerd in een succesvolle carriëre. Dat vind ik wel eens jammer, Op een ouderavond vroeg mijn moeder een keer hoe het kwam dat ik zo vaak moest nablijven. Het antwoord van juffrouw Ossen was; dat ze mij nergens mee kreeg. Dat was de bedoeling, je moest bang en nederig zijn en lijden. Dat is juffrouw Ossen niet gelukt.

Uiteindelijk ben ik toch getemd. Ik heb anorexia gekregen. Glennon Doyle, schrijfster van het geweldige boek Ongetemd leven verklaart haar anorexia als volgt: "ik moest een meisje zijn, niet te hard lachen, niet te hard schreeuwen en vooral niet te slim zijn. Ik moest in een format passen en dat lukte niet. Dus wou ik verdwijnen en kreeg ik anorexia". Ik zoek mijn hele leven al naar verklaringen waarom ik anorexia heb gekregen en ik denk ik door Ongetemd leven te lezen, weer een stukje van de puzzel heb gevonden. Helaas ben je als marshmallowkind heel goed in het uitstellen en zelfs negeren van je behoeftes, in niet eten dus. 

Beter

De afgelopen maand heb ik twee kruidencursussen gegeven bij mij thuis. Er zijn weinig activiteiten waar ik me meer op verheug dan een kruidencursus voor een nieuwe groep. In verband met de afstand waren het kleine groepjes van 4 personen. Mijn kruidencursus bestaat uit drie bijeenkomsten en de nadruk ligt op gezondheid en wat kruiden/wilde planten kunnen betekenen voor onze gezondheid. Dat is soms verassend voor de cursisten. Maar als ik vertel over de bijzondere inhoudsstoffen die planten maken. en dat deze zogenaamde secundaire inhoudsstoffen kunnen helpen onze weerstand en conditie te verbeteren zie ik vaak dat de ogen gaan glimmen. Veel mensen ervaren wat ik had tijdens de herboristenopleiding: "Hoe kan het dat ik dat niet wist!" 

Er zijn meer heel belangrijke zaken die wij niet weten. Bij een radioprogramma van Umberto komt iemand vertellen wat zij de beste podcast vindt van de laatste tijd. Dat is een podcast over borstkanker. Alarmerend hoeveel en vooral ook jonge vrouwen in Nederland borstkanker krijgen. De podcast gaat over de borstkanker van de vrouw van een programmamaker en alles wat zij samen en ook hun kinderen meemaken. In het fragment wat op de radio wordt gespeeld komt een oncologe aan het woord, gespecialeerd in borstkanker. Ze vertelt dat leefstijl/voeding een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van borstkanker. In Japan komt borstkanker nauwelijks voor. Emigreren vrouwen naar Amerika, krijgen ze net zo vaak borstkanker als Amerikaanse vrouwen. Ook is bekend dat de pil ongunstig werkt, laat kinderen krijgen geeft meer kans op borstkanker. En lang borstvoeding geven beschermt tegen het krijgen van borstkanker. Umberto is zwaar verontwaardigd, waarom weten wij dit niet?

Ik wist het wel. De informatie is er wel, alleen je moet wel zelf op zoek. Om zelf op zoek te gaan moet je wel eerst vragen stellen bij de gangbare ziekenzorg en de dokter niet op zijn of haar blauwe ogen geloven.

Wat borstkanker betreft gingen mijn ogen open toen ik 10 jaar geleden al, in Frankrijk een folder las van de Franse borstkankervereniging. Tot mijn grote verbazing werden vrouwen naast de gangbare behandelingen aangemoedigd om veel groenten en fruit te eten, veel te bewegen, te mediteren tegen stress, aromatherapie, kruiden gebruiken, klankschalen enz. Dat vond ik zo bijzonder dat ik direct de website van de Nederlandse borstkankervereniging opzocht omdat ik benieuwd was hoe dat in Nederland was. Alleen informatie over de mogelijke behandelmethodes, niets over leefstijl, stress enzovoort en nu nog steeds niet. Terwijl de oncologe het wel weet. 

Tijdens de kruidencursussen maken we o.a. theemengsels. zalfjes, kruidenbitter, oxymel, echinaforce, kruidenstempels en ik vertel keer op keer dat gezondheid niet iets statisch is. Gezondheid is niet alleen de afwezigheid van ziekte. Het kan beter. En door het gebruik van de juiste voeding aangevuld met kruiden/wilde planten en beweging wordt het ook beter. "Je hoeft niet ziek te zijn om beter te worden". 

Slimme muis

 Ik weet geen oplossing voor muizen in huis zonder middelen te gebruiken die ik niet wil gebruiken. Ik ben zeer vriendelijk en uitnodigend voor de buurtkatten. Ik wil zelf geen kat, vanwege ernstige allergie in de naaste familie. Ik was vast van plan die lieve leuke muisjes niet te vergiftigen en al helemaal geen vallen te zetten. Daar ben ik van terug gekomen toen we een keer van vakantie terugkwamen en de familie muis het huis had overgenomen. Ze lagen zelfs in ons bed. In eerste instantie dacht ik nog de muizen te vangen in een muis vriendelijk valletje. Je legt een stukje kaas in het hokje en als de muis het stukje kaas gaat eten gaat het hokje dicht. Op de verpakking staat dat je vaak moet kijken want de muis ondervindt veel stress van opgesloten zitten. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben. Ik ga regelmatig kijken. Net voor ik naar bed wil gaan, uur of twaalf, zit de muis in het hokje. Hoewel de aanwijzing is dat de muis minimaal 500 m van huis uit het hokje gelaten moet worden, laat ik de muis achter het huis vrij. Midden in de nacht nog een wandeling maken met muis daar heb ik geen zin meer in. De muis is echter waarschijnlijk eerder binnen dan ik. Ik merk al snel dat de muis niet weg is. Ik leg weer een stukje kaas in het hokje en zet het valletje weer klaar. Tot mijn grote verbazing was de volgende ochtend de kaas weg, maar er zat geen muis in het hokje. De muis is zo slim dat hij/zij doorheeft dat hij/zij over het hendeltje heen moet stappen om lekker de kaas op te peuzelen zonder gevangen te worden. Dt doet mij denken aan een TV programma met Doris. Behalve dat ik nog wel weet dat ik het hilarisch vondt weet ik het verhaal niet precies meer. Doris speelt een uitvinder van een nieuw soort muizenval. Het is een plankje met een mesje dwars op het plankje gemonteerd. Achter het mesje moet een stukje kaas gelegd worden. De muis gaat achter het mesje kijken en zou daarbij zijn keeltje doorsnijden. Men kan zelfs besparen op de kaas omdat de muis toch gaat kijken of er kaas ligt en ook daarbij om het leven komt. 

Gelukkig heb ik dit moment geen muizen in huis. En ik ga ook geen noten meer drogen in huis. Dan hoop ik dat ze buiten blijven. 

                                            Het dier vriendelijke muizenvalletje.

Tunnelvisie

 Als ik een kruidencursus geef, vraag ik tijdens de eerste bijeenkomst welke onderwerpen de cursisten graag willen bespreken. Etherische oliën worden altijd genoemd. Etherische olie speelt ook een belangrijke rol in de kruidengeneeskunde. Ik gebruik etherische olie in een verstuiver om een ruimte lekker te laten ruiken, maar je kunt ook met geur een stemming beïnvloeden. Ook vertel ik mijn cursisten over mijn carpaal tunnel syndroom, dat ik niet geplaagd door enige voorkennis, genezen heb met etherische olie kamille. Carpaal tunnel syndroom onstaat door de beknelling van de middenhandzeneuw. deze zenuw loopt ter hoogte van de pols door een smalle tunnel naar de hand. Als het bindweefsel in deze tunnel gaat opzwellen kan de zenuw bekneld raken met pijn, tintelingen en slapend gevoel als gevolg. De oorzaak is in de meeste gevallen niet bekend. Zo'n jaar of tien geleden had ik zo'n pijn door carpaal tunnel syndroom dat ik heel slecht sliep en vaak wakker werd met een dode hand en enorme pijn. Een operatie was wat mij betreft uitgesloten. De effecten van een operatie zijn op zijn zachts gezegd twijfelachtig. Je kunt blijvend een stijve hand en stijve vingers overhouden en de kans dat je na enige tijd opnieuw geopereerd moet worden, omdat de klachten terug komen is zeer groot. Ik heb bij toeval de bijzondere werking van etherische olie kamille ontdekt. Ik zit op de bank, ik heb weer ontzettende pijn. Het flesje e.o. kamille staat op tafel, ik pak het flesje doe een druppel om mijn pols en begin te smeren. De pijn verdwijnt en blijft de hele avond en nacht weg! Ik besluit een week twee keer per dag te smeren met een druppel e.o.kamille. Het carpaaltunnel syndroom blijft jaren weg. Pas het laatste jaar moet ik de behandeling af en toe weer een keer herhalen. Ik had altijd maar 1 proefkonijn om mijn stelling te bewijzen. Maar daar komt nu verandering in. In het tijdschrift fytotherapie lees ik over een onderzoek naar carpaal tunnel syndroom. Maar liefst 86 mensen met CTS worden in twee groepen verdeeld. De ene groep wordt behandeld met e.o. kamille, de andere groep met sesamolie. Na vier weken worden de mensen opnieuw onderzocht en uitgebreid getest.  De mensen behandeld met e.o. kamille toonden een aanzienlijk verbetering in functionaliteit, minder symptomen en meer kracht in de hand dan de groep met sesamolie. Dat de kamille olie werkt bij CTS durven de onderzoekers wel te stellen, maar waarom dat moet nog onderzocht worden.

 

Groene Koppen

 Ik wandel met een vriendin het naoberpad van Kleef naar Bocholt. De tweede dag overnachten we in Gendringen. We lopen het dorp binnen en mijn vriendin wijst op een kledingzaak met kleurige flodderbroeken en jurkjes. Echt iets voor jou zegt ze. Ik ga passen. Eerst een leuke bloemenbroek, staat goed. Dan zie ik een jurkje hangen. Ik trek het jurkje aan en vraag de winkelmevrouw om advies. Ze kijkt me aan en zegt leuk echt een kruidenvrouwtje. Mijn mond valt open, dat ben ik ook. Maar dat kon ze helemaal niet weten. Het jurkje moet mee. Dat ga ik aantrekken bij de televisie opnames. Nooit gedacht dat ik dat nog een keer zou zeggen. Ik kom op televisie! Ik mag meedoen met Groene Koppen. Dat is de titel van een serie uitzendingen op TV Gelderland over duurzaamheid. Het programma wordt een keer per week uitgezonden, duurt een kwartier en er zijn 16 afleveringen. Ik zit waarschijnlijk in de derde aflevering. Dinsdag 18 augustus zijn er opnames gemaakt in mijn tuin en ben ik geïnterviewd door Harm Edens. Vorig jaar tijdens de vierdaagse heb ik zo mijn best gedaan om in beeld te komen en nu staat Harm in mijn tuin en drinkt een kop kruidenthee aan de tuintafel. De opnames duren drie uur en alles verloopt in een zeer ontspannen sfeer. Nu ben ik heel benieuwd hoe ik in beeld kom en belangrijker nog of mijn boodschap overkomt. Of eigenlijk meer het plan achter mijn tuin. Hoe ik samen met de natuur tuinier. En samen met de natuur iets moois probeer te maken, met respect voor dieren en omgeving. En ik ben benieuwd of die mevrouw van de kledingwinkel in Gendringen het jurkje herkent. 

herkenning

 Wat een geluk als je ontdekt waar je shiny eyes van krijgt. Afgelopen weekend zag ik ze weer. Ik was met een vriendin in Den Haag.We zitten een pizza te eten en krijgen op een gegeven moment een jong stel als buren. We komen met elkaar in gesprek omdat onze buren teveel eten besteld hebben, er blijft veel liggen. Er blijven groenten liggen en omdat ik blijkbaar smachtend zit te kijken vragen ze of ik iets wil. Dat wil ik wel. Totaal niet gedacht aan corona. Wel schoon bestek gevraagd overigens. Er volgt een heel leuk gesprek. Als de vrouw praat over haar tuintje, zie ik ze ineens. Ze krijgt shiny eyes terwijl ze praat over haar plantjes. Ik herken haar passie. Ik zie mezelf weer als 30 jarige, volledig overdonderd door mijn gevoel voor mijn tuintje. Het emotioneert me. Zo'n leuke jonge vrouw, ik hoop dat ze juiste keuzes maakt. Haar partner laat ons weten, dat haar gelukkig maken het belangrijkste is wat hij wil. Ook herkenbaar, dat zegt mijn Jan ook altijd. Maar gelukkig maken moet je helemaal zelf doen. Je kunt alleen wel het geluk hebben dat je een partner hebt, die je helpt. Die je helpt om de juiste omstandigheden te scheppen waarbinnen jij kunt shinen. 

Te laat om niets te doen

 Na een hele drukke periode heb ik weer tijd om een hele dag van 9.30 tot 18.00 uur in mijn tuin bezig te zijn. Heerlijk de hele dag niemand zien, alleen met mijn planten bezig zijn. De tuin is op dit moment sprookjesachtig mooi. De vrienden op de fiets gasten maken ook altijd een rondje door de tuin. Niet iedereeen vind het mooi. Het is een ander soort tuin dan mensen gewend zijn. Ik bedenk hoe anders ik tegen tuinen en tuinieren ben gaan aankijken. Dertig jaar geleden had ik als uitgangspunt schoonheid, de tuin moest mooi zijn. Ik hield me nog niet bezig met wat goed is voor bijen of voor de bodem. Toen ik 25 jaar geleden de hoveniers opleiding deed, was de mens het uitgangspunt van het tuinontwerpen. De mens moest een groot terras, lekker kunnen zitten en vooral niet teveel werk hebben in de tuin. Wat wel of niet goed was voor de natuur kwam nooit ter sprake.
Ik bedenk hoe ik alles, behalve de namen van planten, wat ik ooit leerde over tuinieren snoeien enz overboord gegooid heb en opnieuw ben begonnen met leren en vooral ontdekken wat ik wil, wat wel werkt en wat iets toevoegt aan de biodiversiteit.
Het uitgangspunt bij mijn tuin nu, was en is de uitgeputte aarde vruchtbaar maken en een biodiverse compensatie tuin maken voor de verarmde omgeving. Met tegelijkertijd de functie van eetbare tuin, niet alleen voor dieren ook voor mij.
Hoewel ik vaak gedacht heb dat wij mensen vooral het probleem zijn met onze vervuilende en vernietigende manier van leven, zijn wij tegelijkertijd de oplossing. Verwaarlozing brengt de natuur niet terug, denk ik. Het is te laat om niets te doen. Onze ingrepen in de omgeving zijn te massaal en te heftig. Wij moeten de tuiniers van de aarde zijn. Ook discussies over inheems en uitheems en wat hier thuis hoort of niet brengen ons niet veel verder. Dat levert enorme discussies op en geen van de deskundigen zijn het met elkaar eens.
Tijdens een paddenpoel workshop gaan we kijken bij een poel. De bewoner vertelt over de aanleg en het onderhoud. Op een vraag van een van de deelnemers over reeën zegt de bewoner dat er geen reeën in het gebied mogen komen. Want reeën horen oorspronkelijk niet thuis in dit gebied. Mijn opmerking dat wij mensen vooral de soort zijn die hier niet thuis horen wordt niet begrepen. Wij zijn de baas en kunnen tenslotte doen wat we willen.
Hoe moet het wel?
Het levert mij vaak gepieker en hoofdbrekens op wat wel of niet in de tuin past. In de plantenkeuze kun je veel verschil maken voor gevleugelde vriendjes. Ook onderhoud of liever gezegd geen onderhoud levert een bijdrage. Het lange gras zit vol krekels en andere beestjes en op dit moment gaan de kikkertjes op pad op zoek naar andere vijvers/sloten.
Wat onkruid betreft zoek ik naar een evenwicht tussen accepteren en ingrijpen. Vandaag zag ik nog een bloeiende paardenbloem met twee bijen erop. Distels heb ik geprobeerd, maar ik loop graag op blote voeten in de tuin. Dat gaat niet samen.
Ik zet mijn stukje aarde naar mijn hand, steeds met de zorg voor de natuur in mijn achterhoofd.
Ik zaai, plant, wied, snoei, kijk, werk en bewonder.

darmgezondheid

Appje: je moet luisteren naar Mieke, nu. Het gaat over probiotica en depressies.  Ik zet direct de radio aan. Het gaat over een onderzoek naar of en hoe antibiotica je brein beïnvloedt. En wat je kunt repareren met probiotica. Hippocrates zei het al: alle ziektes zitten in de darmen. Het heeft lang geduurd voordat het ook in de "echte medische wetenschap" bewezen werd. Je darmflora beïnvloedt je brein. Hoe uitgebreider je darmflora met meer verschillende bacteriestammen des te beter. Hoe doe je dat? Jammer dat in het antwoord alleen Yakult, yoghurt drankjes en probiotica genoemd worden. Gemiste kans om mensen erop te wijzen hoe belangrijk veel verschillende soorten biologische groenten eten (liefst uit eigen tuin) is om je darmflora te verbeteren.
Mocht je om de een of andere reden antibiotica nodig hebben dan is het aan te raden

een goede probiotica te nemen en zeker 3 maanden blijven gebruiken.

grondgezondheid

Het testen van grond en dan de eventueel ontbrekende stoffen toevoegen zou je kunnen vergelijken met het toedienen van medicijnen. Het is een nood oplossing. De patiënt blijft in leven maar de onderliggende oorzaak wordt in veel gevallen  niet aangepakt. In het geval van grond, groeien de planten wel maar de bodem blijft arm en onvruchtbaar.
Sir Albert Howard werd geboren in 1873 en studeerde botanie. Hij ging in India werken en onderzoek doen naar de landbouw methodes van Indiase boeren. Het viel hem op dat de Indiase boeren weinig last hadden van ziektes en plagen in hun gewassen. Hij ontdekte dat het kwam door de gezondheid van de grond. Hij publiceerde in de begin jaren van de twintigste eeuw tal van boeken over het belang van een gezonde bodem. En waarschuwde voor grootschalige landbouw. Dat zou de aarde van haar vruchtbaarheid beroven. Hij werd uitgelachen en weggehoond,
Als de aarde in mijn tuin representatief is voor de landbouwgrond in Nederland dan is het droevig gesteld. Dan moeten we direct hard aan het werk om de grond te verbeteren. Ik heb ontdekt dat het minimaal 5 jaar duurt voor je enige schimmels in je grond hebt. Dat valt me mee, aangezien ik gelezen heb dat sommige ondergrondse schimmelstrucuren er 100 jaar over doen om zich te vormen.
In een gezonde bodem wemelt het van het leven. Micro organismen, bacteriën, schimmels, allemaal met een functie. Schimmeldraden in de bodem vormen een netwerk van draden die samenwerken met de plantenwortels. De plant maakt suikers tijdens de fotosynthese, deze suikers voeden ook de schimmeldraden. De schimmeldraden op hun beurt antwoorden door de plant te voorzien van stikstof, fosfor, magnesium, ijzer, zink, koper. Ook zorgen micro organismen in de bodem voor meer anti-oxidanten aanmaak in de plant. Het gebrek aan micro organismen en schimmels in de bodem beïnvloedt niet alleen de gezondheid van de plant maar ook onze gezondheid. Er zijn aanwijzingen dat deze micro organismen zorgen voor een beter immuunsysteem en ook  emoties beïnvloeden. (bij muizen ontdekt)  Bijvoorbeeld de mycobacterium vaccae, komt overal in de bodem voor en heeft een anti depressie effect door serotonine houdende neuronen in de hersenen te activeren. Bovendien beschermt het tegen ontstekingen in de hersenen ontstaan door stress.
We hebben de nuttige relatie tussen onszelf en de aarde verbroken door te stoppen met zelf voedsel verbouwen, andere landbouw methodes en verkeerde voedselkeuze (bewerkt voedsel).
Hoe herstellen we deze relatie weer?
Sir Albert Howard pleitte voor de natuur als boer. Minimaal ploegen, hands off, laat het bodem microbioom zijn werk doen. Veel verschillende gewassen telen.
Honderd jaar geleden werd er niet geluisterd naar Sir Howard, de boeren zijn steeds grootschaliger gaan boeren met meer kunstmest, meer bestrijdingsmiddelen en veel zwaardere machines. Ik kan me voorstellen dat de situatie  nu veel ernstiger is dan toen.

Beter?

In Wageningen en misschien ook wel op andere universiteiten wordt al jarenlang geprobeerd om de fotosynthese efficiënter te maken. De wetenschapsbijlage van het NRC gaat een aantal weken aandacht besteden aan de zon. Afgelopen weekend was de fotosynthese aan de beurt. Het proces van fotosynthese in de plant verloopt uitermate "knullig". Er gaat teveel energie verloren. Dat kan beter.
De fotosynthese is een bijzonder proces waarbij de plant in het chlorofyl onder invloed van zonlicht, CO2 en H2O omzet in C6H12O6 (glucose)  en zuurstof.
Het is een ingewikkeld proces waarbij de plant via de huidmondjes CO2 opneemt en vastlegt en verwerkt tot branstof met behulp van energie uit licht reacties. Die energie ontstaat door het omzetten van lichtdeeltjes (fotonen) in chemische energie. De fotonen worden ingevangen en de energie wordt overgedragen op PS2, een eiwitcomplex in het chlorofyl.
Bij elke stap van de fotosynthese gaat energie verloren. Als het lukt het proces te optimaliseren kost het planten minder energie en kan de plant sneller en groter groeien. Wat dan weer goed zou zijn om de wereld te voeden?
Dit zullen toch wel heel slimme mensen zijn. Toch ben ik verbaasd dat niemand zich afvraagt of dit niet ten koste gaat van de inhoudsstoffen van de plant. De inhoudsstoffen, niet alleen de vitamines, mineralen en sporeelementen die nu al achteruit hollen in onze voeding vanwege gebrek in de bodem, maar vooral de salvestrolen en andere secundaire inhoudsstoffen. De secundaire inhoudsstoffen die nooit genoemd worden bij onderzoek naar het verschil tussen biologisch en gangbaar voedsel. De secundaire inhoudsstoffen die van essentieel belang zijn om gezond te blijven en een sterker immuunsysteem op te bouwen.
Ik wil graag weten hoe de fotosynthese precies werkt. Maar of wij de natuur kunnen verbeteren, daar heb ik mijn twijfels bij.

 

medische dwalingen?

Ik heb van mijn moeder een gezonde dosis wantrouwen tegen de medische wereld meegekregen. Mijn moeder is een fervent voorstander van homeopatie/fytotherapie en lost veel op met dr. Vogel.
Tijdens mijn opleiding tot diëtist vond ik mijn moeder weleens overdreven, maar ik moet haar in de loop van mijn leven steeds meer gelijk geven. Dat komt voornamelijk door de verhalen van andere mensen. Mensen die door een teveel aan medicijnen kapot gemaakt worden. Ik word zo verdrietig van dat onterechte vertrouwen dat mensen hebben in de medische wereld. Natuurlijk doen dokters fantastische dingen, maar blijf zelf nadenken en onderzoek. Helaas lijkt het wel of dokters gestopt zijn met zelf nadenken. Ze denken nog vooral in protocollen. Maar een mens is geen machine en ieder mens is anders.
Mijn partner ging elk jaar klimmen met een vriend. Al 30 jaar lang vertrekken ze voor een week naar de Alpen. Omdat de vriend in het buitenland woont is dat hun week samen.  Daar is nu een einde aan gekomen. De vriend heeft geen conditie meer, kan geen uur meer wandelen, is zelfs gestopt met hout hakken voor zijn kachel. Kortom een schaduw is over van de fitte, vrolijke man die hij was. De vriend heeft ongeveer tegelijkertijd met mijn partner een dotterbehandeling gehad (6 jaar geleden) en dan krijg je een grote hoeveelheid medicijnen mee. Mijn partner heeft na een half jaar de medicijnen afgebouwd omdat hij er eczeem van kreeg, moe was, somber, constant ziek. We zijn extra gaan letten op leefstijl, veel groenten, bepaalde supplementen en veel bewegen. Mijn partner is fitter dan ooit. En uit een vaatonderzoek blijkt dat zijn vaten prima in orde zijn. Je hebt dus geen medicijen nodig om je vaten in orde te houden.
We proberen aan de vriend uit te leggen dat je spieren en dus je hart, ernstig worden aangetast door cholesterolremmers en dat de winst in levensjaren door het slikken van statines zeer mager is, als er al winst is. En mocht je niet willen stoppen mat statines, dat je dan Q10 erbij moet slikken omdat je spieren dat nodig hebben. De vriend is niet te bewegen om ook maar te minderen met de medicijnen en beroept zich op wetenschappelijk bewijs. Het wetenschappelijk bewijs van veel medische handelingen is echter erg mager, als het al onderzocht is.

Gisteren op de radio een oogspecialist van het Radboud. hij waarschuwt voor oogschade als je geen zonnebril draagt. Zonlicht zorgt voor zeer ernstige oogschade. Ik draag nooit een zonnebril. Of dat goed is of niet weet ik niet. Maar mijn ogen zijn prima. Wel denk ik dat veel en verkeerde suikers eten slechter voor je ogen is dan zonlicht. En dat je ogen ook gevoed moeten worden. En bijzonder dol zijn op kleurstoffen, met nam de carotenoïden en luteïne, de gele kleurstof in eidooier. Misschien zijn mijn ogen beter bestand tegen zonlicht omdat ik zoveel groenten en fruit eet en elke dag een ei.
Worteltjes zijn echt goed voor je ogen. 

A tribu(n)te to Google

Ook voor google ben ik moeilijk te plaatsen. Ik krijg veel berichten die ik niet lees. Ik hoef niet te weten of Bridget Maasland een baby krijgt van Andre Hazes of  hoe rijk de Meilandjes zijn. Als ik toevallig in de krant in een intervieuw lees dat Georgina Verbaan een relatie heeft met Maartje Wortel of dat Rob Jetten in Ubbergen woont (echt waar) vind ik dat wel leuk om te weten, maar ik zou liever willen dat Google mij voedt met interessante artikelen. Zoals afgelopen week. Ik kreeg op Google een artikel uit de Tribune. Het artikel ging over een deelstaat in India die 75000 planten gaat uitdelen (5 pp) aan de bewoners. Het zijn bijzonder geneeskrachtige planten en het idee is dat mensen door het gebruik van deze planten in de vorm van thee of de plant te verwerken in de maaltijd, hun immuunsysteem versterken om beter bestand te zijn tegen Covid-19.
De 7 verschillende verstrekte planten worden met name genoemd:
Aloe vera, Neem, Curry leaves, Patcharchatta, Giloy, Tulsi en Ashwaganda.

Aloe Vera. Hoe Aloe vera gebruikt wordt in India weet ik niet. Maar je kunt een blad opensnijden en het vruchtvlees eten of in een smoothie verwerken.

Neem of Azadirachta indica of Indische sering is een boom die al 450 jaar gebruikt wordt als medicijn. De boom valt ten prooi aan bio-piraterij. Enkele grote farmceuten zijn bezig om de inhoudsstoffen van deze boom te patenteren. Laten we hopen dat het niet gaat lukken. Extracten van de boom worden wereldwijd gebruikt in de biolandbouw ter bestrijding van schadelijke insecten. De belangrijkste werking voor de mens is versterken van het immuunsysteem en rustgevend.

Curry blaadjes. Ik vermoed dat de kerrieplant-Helichrysum italicum bedoeld wordt. De plant is eetbaar en kan gebruikt worden in het eten. Over werking van deze plant is mij niets bekend. Maar misschien hebben ze in India een andere soort Helichrysum.

Patcharchatta-Kalanchoë pinnata of wonderblad. Als er een blad op de aarde valt groeit er een plant uit. Sterker nog als er een stukje blad op de aarde valt ook. Een plant met zoveel kracht en vitaliteit. Een echte eerste hulp plant. Wordt overal in de tropische wereld, zowel in- als uitwendig gebruikt bij ontstekingen, pijn, bacteriële, virus en schimmelinfecties. Verbetert het immuunsysteem. Blad kneuzen om bloedingen te stelpen. Een levende huisapotheek.

Giloy-Tinospora cordifolia of Guduchi.  Een zeer vitale klimplant die meters per jaar kan groeien tot een meter of 10. Een van de belangrijkste anti-aging planten in de Ayurveda. Versterkt immuunsysteem en verbeterd geheugen. Anti-oxidant, adaptogeen en ontgiftend. Alles van de plant wordt gebruikt als thee of geperst als sap. Vers gebruiken is het beste.

Tulsi-ocimum sanctum of heilig basilicum. Heb ik de tuin mee volstaan. Ben ik groot fan van. Ik droog het voor kruidenthee mengsel en ook de bijen zijn er dol op. Wordt in India al eeuwenlang gebruikt in de Ayurveda, vooral als verjongings medicijn. Het zou de fysiek en mentale gezondheid verbeteren. Versterkt het immuunsysteem, verbetert de stofwisseling en werkt stress verminderend. Heerlijke thee, vooral samen met citroenverbena en beetje zoethout.

Ashwaganda-Withania somnifera Behoort tot de meest gebruikte Ayurvedische geneeskrachtige planten. Heel veelzijdig, virus remmend, ontsteking remmend. Wordt ook wel de Indiase Ginseng genoem. De wortel wordt gebruikt in plaats van valium.

Ik geloof in de kracht van planten om ons immuunsysteem te versterken. Daar komt bewegen bij. Erik Scherder zei vandaag op de radio elke dag voldoende bewegen ons immuunsysteem versterkt en daarom meer bijdraagt aan het voorkomen van Corona dan afstand houden. Ik hou wel afstand als mensen dat graag willen maar ik geloof ook meer in versterken van het immuunsysteem.

Ik hoop dat Google het genoteerd heeft dat ik het bericht uit de Tribune uitgebreid bestudeerd heb en gedeeld op facebook. En dat dit Google zal aanzetten om mij vaker blij te maken.

Dit is mijn Tulsi.

All lives matter

In de zoektocht naar mezelf kwam ik denk ik 10 jaar geleden terecht als vrijwilliger op de camping van Ecolonie. Elke dag liep ik door en zat ik in de prachtige tuin. Daar zag ik voor het eerst een bloemenspiraal. Dat wil ik ook ooit als ik een keer een grote tuin krijg. Dat was een van de eerste projecten die ik heb aangepakt in Randwijk. En dat was veel moeilijker dan ik dacht. Maar het is gelukt. De bloemen zijn veelal manshoog, dus hoger dan ik. Ik loop door de spiraal naar binnen,  overweldigd en geëmotioneerd af en toe door zoveel schoonheid. Is het niet egoïstisch om de tuin alleen voor mezelf te houden en niet meer mensen ervan te laten genieten?  Ik zoek naar mogelijkheden om de tuin open te stellen. De velt moestuinapp van de afdeling Nijmegen zou ik kunnen gebruiken om het aan te kondigen.  Ik heb de tekst al klaar in mijn hoofd. Dan bedenk ik dat ik de tuin in eerste instantie heb aangelegd voor de dieren. Voor allerlei gevleugelde vriendjes, egels, kikkers enz. Ik heb een tuin aangelegd om de vernieting van de natuur om mij heen te compenseren. Om een veilige haven te zijn voor alle bedreigde en ook niet bedreigde dieren.

Dat brengt mij op het belang om waarde te hechten aan alle leven. En hoewel ik natuurlijk tegen racisme ben en zeker mezelf wel ter discussie wil stellen omdat ik ook vooroordelen heb, zou ik de tekst van de button liever willen veranderen in "all lives matter".

Natuurlijk

Afgelopen weekend heb ik tot tweemaal toe het mooiste compliment voor mijn tuin gekregen wat ik me kan wensen. Het ziet er heel natuurlijk uit, alsof het niet aangelegd is.  Vooral de vijver werd uitgebreid bewonderd. Hoera, het is gelukt. Al mijn inspanningen om de tuin eruit te laten zien alsof ik niks doe, zijn niet voor niets.  Behalve dat ik heel hard werk in de tuin, neem ik ook regelmatig de tijd om een rondje te lopen en te genieten. Gewoon kijken en bewonderen.  Ik ben ook wat minder "wanhopig"dan andere jaren. De eerste jaren was ik aan het worstelen, niet alleen met de grootte van de tuin waar ik aan moest wennen, maar ook met heel veel nieuwe planten die ik nog niet kende. Omdat ik zoveel ruimte heb, wil ik ook alles hebben en wel meteen. Ik zaaide en plantte veel geneeskrachtige kruiden voor eten, thee of andere bereidingen en was af en toe de namen kwijt. Dan liet ik het staan en gebruikte het niet. Niet zeker weten, is niet eten is nog altijd mijn motto. Maar inmiddels ken ik wel alle planten en weet hoe het smaakt en wat ik er mee kan doen. Sommige planten zaai ik wegens succes elk jaar en andere maar een keer.  De regendag heb ik gebruikt om mijn kruidenboekje aan te vullen. Ik ben een soort catalogus aan het maken van alle planten die in de tuin staan. Latijnse en nederlandse naam en beschrijven waar het voor gebruikt kan worden. Ik heb inmiddels 123 planten, struiken en bomen beschreven. Nu ik alle planten die in mijn tuin staan ken, wordt het tijd om uit te breiden.
Op mijn lijstje voor het volgend voorjaar staan: Carthamus tinstorius-valse safraan, kan gebruikt worden als vervanger van safraan om bijvoorbeeld rijst te kleuren. Kan ook gebruikt worden om wol of zijde te verven. Uit de zaden wordt saffloer olie gewonnen. Artemisia lactiflora-witte bijvoet, de bloemen schijnen erg lekker te ruiken en staan goed in de vaas. In China wordt het kruid veel in het eten gebruikt. Artemisia annua- zoete of zomeralsem, in de chinese geneeskunde wordt koortswerende thee getrokken van de gedroogde blaadjes. Het plantje bevat artemisinine en deze stof geneest malaria. Het eenjarige plantje wordt op dit moment onderzocht op de werking bij corona.

Asarum canadense-wilde gember, Eleutherococcus senticosus-siberische ginseng......

ondersteuning

Zo, zo 90 km met bepakking en zonder ondersteuning, de campingbaas is onder de indruk. Hij zegt er nog net niet bij en dat op jullie leeftijd.
Drie jaar geleden zijn we weer begonnen met fietskamperen. En dat gaan we nog heel lang volhouden. Hoe oud zouden de oudste mensen zijn die zoiets doen? Je hebt tegenwoordig zo veel fijne en lichte attributen die het kamperen comforabel maken. Drie jaar geleden kwamen we in de buitensport winkel. Ik wilde iets om op te zitten. Ik dacht nog aan een kussentje met rugleuning of zoiets. De jongen die ons hielp keek me verwonderd aan. Maar mevrouw dat bestaat al lang niet meer. Tegenwoordig hebben we opvouwbare stoeltjes. Ik was er direct helemaal weg van. Ze hebben eerst een week in de woonkamer gestaan. Elke keer als ik ze uitpak word ik er weer blij van. Dat is zo'n knappe uitvinding. De stoeltjes zijn licht en heel klein en zitten best comfortabel. Ook de selfinfloated (nou ja je moet wel bijblazen) matjes zijn veel fijner dan vroeger. Vorig jaar hebben we een andere tent gekocht met ruime voortent. Zodat je ook kunt koken als het regent. De tent weegt nog geen 2 kg. Alles bij elkaar kamperen wij heel comfortabel.
Maar wij fietsen zonder ondersteuning. Ik geloof in comfortabel en in afzien. De hele dag 80/90 km fietsen met tegenwind is best afzien. Maar als je niet hoeft af te zien ben je dan nog wel net zo blij dat je er bent. Hoe groter het afzien, hoe groter het geluk na die tijd. Ik begrijp heel goed dat mensen in bepaalde situaties kiezen voor een elektrische fiets. Mijn dochter woont 28 km van haar werk. Dat zou te ver zijn om elke dag te fietsen, maar met een supersnelle fiets gaat het prima. Woon werk verkeer, of voor mensen die anders nooit meer zouden zijn gaan fietsen.
Maar ik ben toch benieuwd naar de gevolgen die fietsen met ondersteuning gaat hebben, vooral voor kinderen, jongeren. Men zegt dat het net lijkt alsof je altijd wind mee hebt. Maar je hebt in je leven niet altijd de wind mee. Je moet ook vaak knokken en afzien. Leer je dat niet ook als je naar school moet fietsen met harde tegenwind?
Ik weet het niet. Dat zijn gedachten die ik heb als we bij de fietsenwinkel een nieuwe binnenband kopen (lekke band hoort er ook bij)  en een leuk slank meisje haar fiets komt inruilen voor een fiets met ondersteuning.

veerkracht

Artsen in Nijmegen hebben een relatie ontdekt tussen vitamine K en Corona patiënten. Hoe lager de vitamine K status in het bloed, des te zieker de mensen. Veel deskundigen reageren tamelijk schamper op dit onderzoek en halen het voorbeeld van de Groningse dokter aan die met het advies kwam om resveratrol te slikken. In plaats van het goed te onderzoeken doet men het af met "gewoon beetje gezond eten" dan komt het wel goed. Maar ons gewone gezonde eten is niet meer zo gezond. Vitamine K1 krijgen we vooral binnen door groene blad groenten, vooral boerenkool levert veel vitamine K. Het zou kunnen dat er een tekort aan vitamine K ontstaat doordat de gangbare groenten steeds minder belangrijke nutriënten bevatten. De bodems waarin de planten groeien zijn uitgeput, te weinig zink is al bekend. De groenten groeien harder door kunstmest en te veel CO2, dat gaat ten koste van essentiële nutriënten. In plaats van de bodem te voeden, worden de planten gevoed met 3 stoffen, namelijk N stikstof, P fosfor en K kalium. Mest mag niet meer uitgereden worden en verdwijnt diep in de bodem, 
In 2018 is er een onderzoek uitgevoerd met kippen. De kippen werden in twee groepen verdeeld, de ene groep kreeg biologische voeding, de tweede groep kreeg gangbare voeding. Na een bepaalde periode werden de kippen besmet met een virus. De kippen met gangbare voeding waren harder gegroeid. De kippen met biologische voeding hadden een beter immuunsysteem. Ze werden minder ziek, hadden duidelijk een actieve immuunreactie, herstelden sneller en gingen sneller weer groeien.
Er werd geadviseed aan de gezondheidsraad om dit onderzoek voort te zetten, eerst bij varkens, daarna bij mensen. Om nu voor eens en altijd eens duidelijk te krijgen of mensen gezonder worden van biologische voeding. De gezondheidsraad reageerde negatief en beweerde dat toch al bekend is dat menu keuze belangrijker is dan of men biologisch of niet biologisch eet. Dat is appels met peren vergelijken. Natuurlijk is het beter om gangbare groenten te eten in plaats van naar mc Donalds te gaan. Jammer dat er nooit onderzoek gedaan is maar ik ben toch wel overtuigd van het belang van biologische voeding. In mijn tuin krijg ik elke dag les. Ik worstel al 5 jaar met een uitgeputte bodem. Op sommige plaatsen is de bodem al prachtig los en met veel pieren. Op andere plaatsen is de bodem net als bijna alle bodems van gangbare tuinbouw bedrijven zo dood als een pier. Dat groenten die gegroeid zijn in een levende, veerkrachtige aarde met een gezond microbioom gezonder zijn vind ik zo logisch. Wij moeten ook onze bodem, onze potgrond voeden met biologische groenten voor een veerkrachtig systeem. Een veerkrachtig systeem dat zich kan verweren tegen virussen. Ik ben bang dat als wij niet drastisch onze levenswijze veranderen, wij dit virus nooit meer kwijt raken. En als dit virus weg is komt er een volgende. Ik denk dat teveel mensen op de overheid vertrouwen, die melden dat er volop gewerkt wordt aan een vaccin. Dat is vast waar, maar wat ze er niet bij vertellen is dat dit virus waarschijnlijk sneller muteert dan dat er een vaccin ontwikkelt kan worden. Dus de beste kans die we hebben is zorgen dat je veerkrachtig bent en je aan de regels van afstand houden voorlopig.

Mijn tuin heeft wel enorm geprofiteerd van alle tijd die ik heb dit voorjaar. En ik geniet.

                                   

                                                   

Resveratrol en Corona

In de zomer kijk ik geen TV. Ik heb het historische moment gemist. Een intensive care arts van het UMC te Groningen haalt een zakje resveratrol uit zijn zak en deelt mee dat het goed mogelijk is dat met het toedienen van resveratrol voorkomen kan worden dat Corona patiënten naar de intensive care moeten. Ik zie een fragment voorbij komen op Google en kijk het fragment alsnog. Ik houd mijn adem in, die durft. Eerlijk gezegd vallen de negatieve reacties mee. Zou het in de medische wereld doordringen? Al in 2009 was op een congres voor artsen en apothekers een van de sprekers Dan Burke, overtuigd van het belang van salvestrolen voor onze gezondheid.  Resveratrol behoort tot de salvestrolen. Salvestrolen zijn over het algemeen bittere stoffen die planten maken om zich te verdedigen tegen aanvallen van buiten. Ooit lang geleden heeft men hoeveelheden aanbevolen van 100 tot 150 mg per dag vast gesteld.  Inmiddels zit de inname bij de meeste mensen tussen de 0 en 2 mg. Als je geen of weinig groenten en fruit eet krijg je 0 salvestrolen binnen. Als je veel biologische groenten, fruit, kruiden en bittere wilde planten eet zou je best 100 tot 200 mg per dag binnen kunnen krijgen. Salvestrolen zijn bij gezonde mensen belangrijk bij het voorkomen van kanker, afweer tegen virussen, verbeteren de spijsvertering, verbeteren vitaliteit.
Resveratrol wordt door de IC arts met name genoemd omdat veel van de Corona patiënten die op de intensive care komen overgewicht hebben. Mensen met overgewicht hebben doorgaans teveel leptine in het bloed. Leptine is ons hongerhormoon, dat maakt iedereen aan om honger en verzadiging mechanisme te reguleren. In vetweefsel wordt leptine gemaakt, dus kunnen mensen met overgewicht teveel leptine in het bloed hebben. Het virus schijnt zich te kunnen binden aan leptine om zich te vermenigvuldigen. Bovendien zijn mensen met een verhoogd leptine gehalte in het bloed vatbaarder voor virusinfecties. Resveratrol verlaagt leptine gehalte in het bloed. Dit is zuiver theoretisch en nog niet onderzocht op Corona patiënten denk ik.
Hoewel de arts aangaf pas sinds kort van deze stof gehoord te hebben wordt resveratrol in de ortho moleculaire geneeskunde al jaren uitgebreid onderzocht en wordt er veel waarde gehecht aan salvestrolen in het algemeen en aan resveratrol in het bijzonder. Resveratrol komt voor in rode druiven,  pitten en blad, pinda's en zwarte bes.  In rode wijn is door vergisting de hoeveelheid drie keer zo groot als in druivensap.
De belangrijkste bron van resveratrol is de Japanse duizendknoop, de onuitroeibare plant in de bermen. De Japanse duizendknoop is een verassend lekkere plant. de scheuten afknippen als ze 30 to 40 cm boven de grond staan en klaarmaken als spinazie, rabarber of zelfs op een pizza. Een probleem is om een schone plek te vinden om te oogsten omdat de plant met man en gif bestreden wordt. Veel biologische groenten eten, wat fruit en kruidenthee, aangevuld met wildpluk vergootten je kans om gezond te blijven.
En s'avonds bakje pinda's en glas rode wijn, ook lekker.

Mosterd spinazie

Zuring

Lisdodde

Paardenbloemknopjes

Ondertussen in de tuin

Trend?
Gemotiveerd en geïnspireerd door buitenlandse onderzoeken naar het effect van het eten van kruiden en wildeplanten op mijn gezondheid struin ik, vooral in het voorjaar, regelmatig door de tuin en in de natuur om paardenbloemen, zuring, melde, weegbree, zevenblad, daslook, look zonder look, madeliefjes, meidoornbloesem te plukken en in mijn eten te verwerken en/of te drogen voor kruidenthee. In tegenstelling tot wat mensen denken is het struinen naar eten in de natuur en eetbare bloemen, geen trend. Het is er altijd geweest. In een vertaald kookboek uit 1600 kom ik in een aantal recepten met eetbare bloemen tegen. In de recepten worden paardenbloemen, bloem en blad, zuring, engelwortel, duizendblad, veldkers, ossentong, rozenblaadjes en komkommerkruid verwerkt. Deze wilde planten die we nu onkruid noemen werden ook in de tuin aangeplant. Jammer dat deze gewoonte om te struinen in de natuur en deze producten toe te passen in de tuin en in de keuken nagenoeg verdwenen is.
Bovendien kan het aanplanten van inheemse planten een belangrijke bijdrage zijn aan de biodiversiteit omdat deze planten nodig zijn voor bepaalde wilde bijen en andere gevleugelde vriendjes.
Van oudsher waren het de vrouwen die kennis hadden en zorgden voor de voeding. Ze wisten wanneer wat te plukken en hoe het te gebruiken. De kennis van de geneeskrachtige werking van bepaalde stoffen was vanzelfsprekend en werd doorgegeven van moeder op dochter. In plaats van met een mandje de natuur in te gaan kun je ook meer wilde

planten en onkruiden laten groeien in je tuin. Veel planten komen vanzelf aanwaaien. De angst dat onkruid het gaat overnemen (controleverlies), houdt veel mensen tegen om onkruid te laten groeien in de tuin.

Concurrentie
Toen ik mijn tuin aan het aanleggen was, was ik ook af en toe bang om het te "verliezen"van het onkruid. Inmiddels heb ik begrepen dat het een kwestie is van concurrentie. In plaats van het zevenblad weg te halen, geniet ik ervan. Het is heerlijk en bloeit prachtig. Ik experimenteer met planten die zich staande houden in het zevenblad; hondsdraf, look zonder look, geranium, solidago, varens, daslook rabarber handhaven zich prima in het zevenblad. Inmiddels is zevenblad een degelijke betrouwbare bodembedekker geworden.

Zaaien
Behalve het laten groeien van bepaalde (on)kruiden, zaai ik elk voorjaar planten die o.a. in salades en smoothies gebruikt kunnen worden. Ik zoek naar planten die passen in de tuin, maar ook wegens de inhoudsstoffen een bijdrage leveren aan het versterken van de gezondheid. De onderstaande planten heb ik getest en mogen terug komen vanwege de goede smaak en de toepasbaarheid in de tuin. Ook zijn ze makkelijk te zaaien.

Chrysanthemum coronarium-gekroonde ganzebloem
Een eenjarig eetbaar feest in de tuin. Bloem, blad en stengel te gebruiken in de keuken voor het op smaak brengen van soepen en roerbakschotels. De bloem is ook geschikt om te drogen voor een kruidentheemengsel. Bevat veel chlorogeenzuur; een belangrijke antioxidant, die in onderzoeken veel positieve eigenschappen laat zien met betrekking tot alertheid, geheugen en vetverbranding.

Cosmos caudatus-wilde cosmos
Een bijzondere eenjarige plant, te gebruiken in een salade. Zeer snelle groeier waar je veel van kunt oogsten. Frisgroen pittig blad, dat steeds weer aangroeit. Je krijgt eenvoudig meer planten, want een stekje wortelt makkelijk op water. Bevat o.a. ook veel chlorogeenzuur.

Silene vulgaris-blassilene
Vaste plant. Voor de bloei lekker om toe te voegen aan salades. Als je het als spinazie klaarmaakt, valt de bitterheid weg. Over de inhoudsstoffen is niet veel te vinden.

Spilanthes-abckruid
Eenjarige plant. Wordt ook wel champagneblad genoemd vanwege de prik in de mond. De hele plant is eetbaar. Een paar blaadjes en/of bloemen in de sla geeft een sensatie in je mond, die niet iedereen kan waarderen. Wel nuttig want de plant heeft bijzondere geneeskrachtige stoffen (alkamiden) vergelijkbaar met Echinacea.

Talinum paniculatum-surinaamse spinazie
Zeer gezonde niet winterharde slaplant. Erg lekker blad voor een salade. Mooie plant in de tuin met sierlijk blad. Een blad op een wond zou genezend werken. Ook wel aardginseng genoemd. een decoct van de vlezige wortel zou te gebruiken zijn als adaptogeen. De wortel kan in de herfst worden opgegraven en vorstvrij overwinteren. In het voorjaar weer uitplanten. De wortel heb ik in een potje zand in de kelder gezet. Of dat weer uitgroeit tot een mooie plant ga ik ervaren dit voorjaar.

Tenslotte
Het voorjaar is begonnen, er is van alles te verzamelen. Daslook, paardenbloemen, moeslook, look zonder look en smalle weegbree nodigen uit om te gaan struinen. Ook al hebben we geen moeders die ons deze kennis hebben overgedragen, we kunnen het wel onszelf weer eigen maken.