vertrouwen

Het komt goed. Veel mensen zeggen dat voortdurend. Ik ben er een beetje terughoudend mee. Niet omdat ik een pessimistisch persoon ben, maar wat ga ik zeggen tegen deze mensen als het niet goed komt.
Toch is vertrouwen in de goede afloop het beste. Je doet jezelf en je lichaam een groot plezier door te geloven dat het goed komt. Je hebt er niets aan om te denken dat het niet goed komt. De kans dat het niet goed komt is namelijk groter als je ook verwacht dat het niet goed komt.
Dat is nu uit onderzoek gebleken. Ze hebben mensen die hun DNA lieten onderzoeken een verkeerde uitslag gegeven. Bijvoorbeeld uit het DNA van deze mensen bleek dat ze geschikt waren voor duursport. Er werd verteld dat ze juist niet geschikt zijn voor duursport. In de praktijk konden ze het sporten ook minder lang vol houden dan de mensen die genetisch niet geschikt zijn voor duursport, maar die het omgekeerde te horen hebben gekregen. Ook de aanleg om dik te worden is op deze manier onderzocht en had dezelfde effecten. De mensen die te horen hebben gekregen dat ze aanleg hebben om dik te worden (wat niet waar was) werden ook echt dik.
Natuurlijk zijn er ernstige genetische ziektes die je beter wel kunt onderzoeken om maatregelen te kunnen nemen. Maar in de meeste gevallen kun je beter niet weten voor welke ziektes je allemaal aanleg hebt, genetisch gezien. Dit trekt me over de streep, ik ga mijn DNA nooit laten onderzoeken. Je kunt beter vertrouwen hebben in je lichaam en denken dat alles goed komt. 

lycopeen

De laatste tomaten zijn geoogst en liggen op de vensterbank een kleurtje te krijgen. Vanaf begin juli heb ik elke dag tomaten geoogst en gegeten. Ik ben altijd op zoek naar informatie over de zogenaamde secundaire inhoudsstoffen die je als mens nodig hebt om gezond te blijven. De stoffen die planten vooral maken om zelf gezond te blijven, zich te beschermen tegen zonlicht (carotenoïden) en minder lekker te zijn (bitterstoffen) en dus in leven te blijven.  Deze secundaire inhoudsstoffen zijn helemaal niet secundair, maar wel onbekend bij de meeste mensen. Er bestaan ook geen aanbevolen hoeveelheden voor deze stoffen, wat niet wil zeggen dat je deze stoffen niet heel hard nodig hebt om gezond te blijven. Helaas krijgen de meeste mensen geen of weinig van deze stoffen binnen.
De tuin is in rust. Ik kan me bezig houden met wat ik heel graag doe, me verdiepen. Zoeken naar informatie over planten en genezende stoffen. Ik kom een aanbevolen hoeveelheid tegen voor lycopeen. Lycopeen is een carotenoïde, vooral in tomaten aanwezig. Ook in tomatenproducten, zoals tomatenpuree. Maar ook in goji-bes, watermeloen en  roze grapefruit. Uit  lycopeen worden alle carotenoïden gemaakt. Lycopeen is een zeer sterke anti-oxidant en wordt in verband gebracht met een preventieve werking tegen vooral prostaatkanker, maar ook long-, maag- en blaaskanker. Volgens de onderzoekers zouden wij 35 mg lycopeen per dag binnen moeten krijgen. Dat zijn twee glazen tomatensap, per dag! Dat heb ik de afgelopen maanden zeker gehaald. Lycopeen is een zeer stabiele stof, niet in water oplosbaar, alleen in olie/vet. Als je tomatensaus of soep  maakt altijd eerst olie in de pan.
Op facebook kom ik een bericht tegen over het overlijden van James Duke. James heeft zich zijn hele leven bezig gehouden met het onderzoeken van geneeskrachtige planten. Hij onderzocht het effect van de planten ook altijd op zichzelf. Hij ondekte in eerste instantie de rustgevende werking van echte kamille, door het drinken van kamillethee. In tweede instantie ontdekte hij de onstekingremmende werking van echte kamille doordat hij genas van carpaaltunnel syndroom. Ik ben ook van carpaaltunnel syndroom afgekomen door echte kamille. Ik heb mezelf genezen door te masseren met de etherische olie van echte kamille, ongeveer 8 jaar geleden. Na drie dagen twee keer per dag masseren was het weg. Af en toe herhaal ik een massage als ik denk dat het nodig is.
Maar ik blijf vooral zoeken naar welke stoffen en hoeveel we nodig hebben om gezond te blijven.

kantelmomenten

Sinds ik in Randwijk woon heb ik een totaal ander leven. Toen ik nog in Mierlo woonde bedacht ik me wel eens dat als ik dood zou gaan, er bijna niemand op mijn begrafenis zou komen. Ik kreeg het maar niet voor elkaar een sociaal leven op te bouwen. Ook geen professioneel leven trouwens want mijn kruidencursussen kwamen niet van de grond. Er was nauwelijks belangstelling voor.
Het kantelmoment, de reden dat ik nu in Randwijk woon, heeft veel eerder plaats gevonden. Kantelmomenten zijn voor mij momenten waarvan je op dat moment de impact nog niet ziet, maar die achteraf heel bepalend zijn. Bijzonder is ook dat je achteraf nog precies weet wanneer zo'n kantelmoment was, wat je toen deed, dacht en waar je was.
Het kantelmoment was in het inmiddels verkochte Franse huis, 10 jaar geleden tijdens een zomervakantie. Ik was aan het werk in de tuin. Daar werd en word ik altijd heel blij van en daar kan ik de hele dag mee bezig zijn. Ik vroeg aan Jan of hij me kon helpen met de bramen aan de randen van het terrein. Jan reageert nogal nors dat dat best kan wachten. Ik besef me dat Jan totaal niet blij wordt van tuinieren. Ik ben geschokt dat dat niet eerder tot me doorgedrongen is. Ik neem het mezelf kwalijk dat ik ervan uitgegaan ben dat hij hetzelfde wil als ik. Ik schrijf in mijn franse dagboekje." Ik heb er buikpijn van, maar het huis moet verkocht." Jan wordt niet blij van een ietwat teruggetrokken leven op het franse platteland en ik dus ook niet. Jan gaat reizen en ik zit maandenlang alleen in Frankrijk. Op dat moment heb ik er nog met niemand over gepraat, maar mijn besluit stond vast. Allebei de huizen moeten verkocht. Het huis in brabant en in Frankrijk. Daarna gaan in Nederland op zoek naar "klein Frankrijk".
En zo is het gegaan.
Ik ben gaan nadenken over kantelmomenten omdat er vandaag een leuke vrouw uit Randwijk bij me aanbelde. Ze wil graag een kruidencursus volgen. Ze vertelt over een belangrijk kantelmoment in haar leven. Het kantelmoment dat er voor gezorgd heeft dat ze nu in Randwijk woont, een nieuwe leukere baan heeft gevonden en een hele leuke buurvrouw. Kortom dat er veel dingen in haar leven ten positieve zijn veranderd.
Mijn leven is totaal veranderd. Ik krijg zoveel leuke racties op wat ik doe met mijn tuin en met kruiden. Er bellen mensen aan die graag de tuin willen zien. Er was veel belangstelling voor mijn lezing in Randwijk, meer mensen dan ze ooit bij andere lezingen hebben gehad.
Maar het belangrijkste is dat ik kan doen waar ik blij van wordt en dat Jan zijn talent en passie voor fotografie verder kan ontwikkelen.
En die begrafenis, die stel ik nog maar even uit. Maar dat er niet veel mensen zullen komen, dat geloof ik nu ook niet meer.

natuur

In mijn tuin is de natuur de baas en ik ben het hulpje.
Ik volg een cursus over voedselbossen, gegeven door Wouter van Eck .Wouter is van voedselbos Ketelbroek in Groesbeek. Hij heeft sinds 2009 een voedselbos en vertelt over zijn ervaringen.
De natuur zoekt altijd naar oplossingen, als wij het maar aandurven om niet in te grijpen. Er was een muizenplaag in het voedselbos van Wouter. De oplossing kwam uit de lucht vallen, uilen en andere roofvogels gingen broeden in het voedselbos. Bovendien vestigde zich een wezel in de houtwal.
Er was een rupsenplaag, er vestigden zich veel broedende vogelpaartjes die de jongen gingen voeden met de rupsen.
Schep de omstandigheden en de dieren komen. Ik heb bijvoorbeeld deze week een pad gespot. Ik heb speciaal een vijvertje aagelegd dicht bij de groententuin voor de pad. De pad zoekt naar een plek waar een poel en een droge plek dichtbij elkaar zijn. Je schept de omstandigheden, dan is het afwachten en juichen als het lukt. Nu moeten de padden groter worden en heel veel slakken eten, want dat is waar ik het meeste last van heb.
Mijn volgende probleem is dat de bomen in mijn struintuin, vooral de fruitbomen niet goed groeien. Dat komt omdat ze in een dode maïsakker geplant zijn. Een akker die jarenlang misbruikt is, ploegen maïs en kunstmest, zoals het met de meeste akker gaat. Een boom heeft schimmelstructuren nodig om te overleven. De schimmelstructuren halen de stoffen die de boom nodig heeft uit de bodem en maken deze beschikbaar voor de boom. Die schimmelstructuren gaan zich herstellen, maar dat kost tijd. Pioniersbomen erbij planten, zoals populieren, zwarte els en wilgen helpt om de bodem op gang te brengen en de bodem bedekt houden. Verder is het vooral geduld hebben.
De natuur de baas laten spelen. Maar ik heb zo graag iets te doen in de tuin.

investeren

Vandaag weer een stuk Pieterpad gewandeld met een leuke, lieve gekke vriendin. Ze vertelt dat ze de laatse jaren veel geld heeft gedoneerd aan vluchtelingen, rampen en nu ook weer aan Sulawesi.
Ik heb dat vroeger wel gedaan. Ik liet me nogal snel een schuldgevoel aanpraten dat ik het zo goed heb en best wat kan missen.  Maar op een gegeven moment begon ik mij te realiseren dat veel van mijn geld gaat naar de salarissen van mensen die een veelvoud verdienen van wat ik ooit op mijn slarisstrookje heb gezien. Dus ik geef bijna nooit meer aan zogenaamde goede doelen.
Maar het steekt wel een beetje als mijn vriendin vertelt over haar gulle gaven.
Tot ik een verhaal zit te lezen over een klimaat wetenschapper uit Nijmegen die mee heeft geschreven aan een rapport over klimaat doelen. Ze vertelt dat we het nog kunnen halen, een temperatuurstijging van 1,5 graad in plaats van twee. Maar dan moeten we wel alles op alles zetten.
Ze vertelt ook dat arme mensen in arme landen het meeste last krijgen van de klimaatverandering. terwijl wij daar de oorzaak van zijn. Om je dood te schamen.
Toen dacht ik: eigenlijk vreemd om geld te geven aan arme landen als er rampen gebeuren. Die rampen komen mede door onze manier van leven. We geven geld en leven weer door alsof er niets aan de hand is. Als je nou geld hier investeert om je huis energie zuiniger te maken, of minder of anders te consumeren. Geen vlees eten. Minder of geen auto te rijden, ben je dan niet verstandiger bezig?

schooltuinen

In mijn vorige blog gaaat het over wetenschappelijk onderzoek en dat je dit niet altijd even serieus moet nemen.
Tijdens de voedsel karavaan bijeenkomst spreek ik een vrouw die mij vertelt dat ze een wetenschappelijk rapport heeft geschreven over schooltuinen. Ze had al lang het idee, dat kinderen die in een schooltuin actief zijn geweest, later meer groenten eten en groenten ook lekkerder vinden dan kinderen die geen schooltuin hebben gehad.
Na grondig onderzoek heeft ze geconstateerd dat haar hypothese klopte. Haar onderzoek is goed gekeurd en gepubliceerd.
Even later spreek ik met iemand die in de gemeenteraad zit in de gemeente Lingewaard. Ik vertel over het onderzoek en over schooltuinen. Dan vertelt dat ze zich heel erg heeft bemoeid met schooltuinen in de gemeente. Maar het lukt niet overal. Op sommige scholen komen schooltuinen niet van de grond. Dat relativeert voor mij de uitkomst van het rapport over kinderen die een schooltuin hebben gehad en meer groenten eten dan kinderen die geen schooltuin hebben gehad.
Zou het niet zo zijn dat op scholen waar het niet lukt een schooltuin te beginnen, of waar geen schooltuin is, sowieso minder gezond en minder groenten gegeten worden? En dat op scholen waar schooltuinen wel belangrijk worden gevonden, kinderen van huis uit al gewend zijn om meer groenten te eten?
Dit relativeert voor mij de uitkomst van het onderzoek. Maar eigenlijk doet het er niet toe. Schooltuinen zijn hardstikke leuk en heel belangrijk, wat voor effect het ook op de kinderen heeft. Het zal altijd positief zijn.

wetenschappelijk?

Donderdag 4 oktober heb ik samen met iemand van Velt Den Bosch een workshop begeleid tijdens de Voedsel Anders Karavaan in Nijmegen. Het was een lastige opdracht voor mij, de titel van de workshop was er al en het verhaal van mijn Velt college was er ook al. ik moest er bij aansluiten. De titel van de workshop was "gezonde voeding begint bij een gezonde bodem"? Mijn Velt collega die levensmiddelentechnoloog is en in Wageningen les heeft gegeven, ging vertellen over de achteruitgang van de voedingsstoffen in onze voeding (groenten). De voornaamste oorzaken zijn de moderne grootschalige landbouw, verarmde bodem en keuze van zaden . Maar er zijn tot nu toe geen nadelige gevolgen gevonden voor onze gezondheid. Het probleem voor onze gezondheid is niet dat we geen biologische groenten eten, maar dat we te weinig groenten eten.

Tot zo ver de strekking van het verhaal van mijn collega. En nu kom ik. Ik ben zo overtuigd van het belang van biologische groenten eten. Hoewel ik ervan overtuigd ben dat het voor ons zelf ook gezonder is, blijkt dit niet uit wetenschappelijk onderzoek. 

Ik vertel hoe desastreus het gesteld is met onze biodiversiteit, de enorme achteruitgang in hoeveelheid en soorten insecten. Mede veroorzaakt door het massale gebruik van pesticiden. Ik vertel over de verarmde bodem, door kunstmest en ploegen.l Ik vertel over de grond in mijn tuin die drie jaar geleden zo dood als een pier was en op sommige plaatsen nog is, na jarenlang misbruik van traditionele landbouw. Ik vertel over hoe het wel kan en zou moeten. Mulchen (bodem bedekken). Plagen accepteren om uiteindelijk een natuurlijk evenwicht te krijgen. Kiezen voor meerjarige planten om de bodem de kans te geven een schimmelstructuur op te bouwen. Dit kan honderden jaren duren. Ik vertel over het belang van onkruid voor de gezondheid van de aarde en voor onszelf. Onkruid komt niet voor niets op. Het zorgt ervoor dat tekorten in de bodem op die plaatsen aangevuld worden. Dus als je onkruid weg blijft halen, blijft het terugkomen. 

Is dit allemaal wetenschappelijk bewezen? Mijn partner thuis heeft een wetenschappelijke opleiding en relativeert de wetenschap. Een professor van hem vroeger maakte de vergelijking met een vrouw in een bikini: er wordt veel getoond maar nog heel veel blijft verborgen. 

De conclusie van de wetenschap is dat we gezond kunnen eten, zonder rekening te houden met de bodem.  Ik vind dat we niet alleen vernatwoordelijk zijn voor onze eigen gezondheid, maar ook voor de gezondheid van onze aarde. Dus dat we zeker moeten kiezen voor biologische voeding. Bovendien ben ik er van overtuigd dat biologische voeding ook gezonder is dan gangbare voeding. Er komt een keer een krantekop: biologische voeding toch gezonder! Tot die tijd zit het verborgen, ergens onder die bikini. (wat natuurlijk een hele rare opmerking van die professor was)

bessen en zaden

Ik ben al siertuin lesgever bij Velt. Voor mij houdt dat in mijn kennis delen over de eetbare siertuin, eetbare wilde planten en kruiden.
Omdat ik het leuk vind om nieuwe dingen uit te proberen heb ik me opgegeven als lesgever voeding.
Ik heb theorie examen gedaan en gehaald. Een praktijk examen moest ik zelf organiseren. Het moest een soort kookworkshop worden en een van de bestuursleden van Velt Nijmegen komt  het beoordelen.
Ik heb een datum geprikt (29 september, vandaag dus) en de naam gekozen. Koken met (on)kruid is de titel van de workshop. De workshop was na een paar dagen volgeboekt en er staan 4 mensen op de wachtlijst.
Ik ben al weken bezig met workshop, recepten zoeken, uitproberen. De hele workshop afspelen in mijn hoofd. Gaat dit recept wel werken, is dat wel haalbaar. Jan, mijn partner, is op vakantie gegaan. Hij was wel van plan om nog een paar dagen weg te gaan , maar mijn lichtelijk obsessieve gedrag heeft de knoop snel doorgehakt. Hij klaagde dat ik niet luister, dat ik kortaf ben enz. Eerlijk gezegd was ik blij dat hij weg was. Dan kan ik me vol concentreren op de workshop. Wat heb ik genoten. Zowel van de voorbereiding als van de ochtend zelf.
En ik heb waarschijnlijk het meeste geleerd van allemaal. Ik ben rozenbottels gaan plukken voor de rozenbottelmosterd (heerlijk), ik heb meidoornbessen geplukt voor de meidoorn/vlierbessensaus, (lekker) Ik heb brandnetelchips gemaakt (aanrader). Bovendien heb ik me verdiept in zaden. Teunisbloemzaad is vrij makkelijk te oogsten en te gebruiken als maanzaad, misschien nog wel gezonder dan maanzaad. De zaden van de wilde wortel zijn ook erg lekker en te gebruiken om bijvoorbeeld azijn op smaak te maken. De zaden van spring balsemien zijn ook erg lekker en te verwerken in allerlei gerechten. Ik heb venuselixer gemaakt, dat is appelazijn met appelschijfjes, sleedoornbessen, o.i.kers bloem en zaad, divers groen, ginkgoblad, weegbree, rozemarijn, sumac, mosterdzaad en ........Zeven na 6 weken.
Ik heb ook ontdekt dat zelf appelazijn maken, super makkelijk is. Appels in stukjes snijden in een grote pot, water bijvoegen zodat appeltjes onderstaan. Na een paar dagen gaat het gisten en daarna wordt het zuur. Met die appelazijn kun je weer variëren met allerei bessen en zaden die op dit moment in overvloed zijn.
Er is maar een nadeel. Hoe meer ik weet, des te meer werk ik heb. Want je vindt het al snel jammer om iets niet te gebruiken wat in overvloed voor je neus hangt.

Het verborgene

Deze zomer publiceerde de wetenschapsredactie van het NRC  de serie: "Het verborgene". Het laatste artikel in deze serie gaat over kankergezwellen. Kun je kanker hebben zonder dat het ooit ontdekt wordt? En kun je oud worden met kanker gezwllen in je lijf?  Ja dat kan.
Je lichaam maakt de hele dag kankercellen,  deze cellen worden niet altijd opgeruimd en ontwikkelen zich tot (kleine) tumoren, die niet of nooit opgemerkt worden. Of die weer verdwijnen. Om een voorbeeld te geven. In 1987 werd bij een autopsie bij bijna 40% van de vrouwelijke veertigers, die door een niet aan kanker gerelateerde oorzaak waren overleden, kankergezwellen in de borst aangetroffen.
Er worden in het artikel een aantal voorbeelden genoemd van gevallen waarin een grote tumor weer verdwijnt. In een van de gevallen ontstaat in de weggesneden tumor een ontsteking. De man kreeg hoge koorts en de tumor verdween.
Dat deed mij denken aan een opmerking van de meridiaantherapeut. Een paar keer per jaar worden mijn meridianen gereinigd. Het doet er niet toe of ik dat geloof of niet. De resultaten zijn opmerkelijk. Sinds mijn hersenschudding had ik reglmatig last van ernstige migraine. Daar ben ik nu bijna van af door de meridiaantherapie. Een aanval duurt nu nog maar 4 uur en zal helemaal gaan verdwijnen volgens de therapeut.
Ik vraag de meridiaantherapeut of hij ook mensen met kanker behandeld. Hij antwoord bevestigend en vertelt dat het niet geneest maar de kwaliteit van leven verbeterd zeker. Hij heeft ontdekt dat mensen met kanker drie symptomen gemeen hebben: ze zijn in meer of mindere mate depressief, het zijn slechte slapers en nu komt het, ze zijn nooit ziek, ze hebben nog nooit hoge koorts gehad.
Er wordt steeds meer gekeken naar de rol van je immuunsysteem bij het ontstaan en behandelen van kanker. Men probeert het afweersysteem van de patiënt tegen kanker te mobiliseren.
Maar wat ik niet snap: als je nooit ziek bent en geen hoge koorts krijgt zou je denken dat je afweersysteem goed is. En een goed werkend afweersysteem zou kunnen voorkomen dat er kanker ontstaat uit de vele ontspoorde cellen die we maken?
Voor mij is weer een klein luikje van het verborgene opengegaan, maar het grootste deel blijft verborgen.
Dus toch maar weer vol inzetten op preventie en verder zoeken naar gezondheid. Wat is dat en wat moet je er allemaal voor doen. En wat niet.
Zoals de Britse bioloog Mel Greaves van The Institute of Cancer Research in Londen zegt: we leven een te exotisch leven dat niet past bij onze genetische erfenis.

Hoeveel?

In mijn blog van 17 juni schrijf ik over de enorme eetbare plantenkennis van orang oetans. Niet alleen kennis, ze eten ook 400 verschillende soorten plantaardig voedsel. En over het enorme gebrek aan biodiversiteit in onze keukens, met onze gemiddeld 20 verschillende soorten plantaardige voeding. Ik was benieuwd hoeveel verschillende soorten planten ik zelf eet.
Het wordt een heel saaie blog: groenten; tomaat, komkommer, sla, ijskruid, embiri-biri, courgette, slabonen, snijbiet, prei, ui, koolraap, boernkool, zuurkool, paksoi, koolrabi, spruitjes, rode biet, meiraapjes, ramenas, mierikswortel, broccoli, spinazie, chinese kool, wortel, aardappel, zoete aardappel, knolselderij, knoflook, yacon, rabarber, avocado, zuring , mais(33)
Fruit; appel, sinaasappel, banaan, mandarijn, ananas, kersen, ananaskers, frambozen, bramen, pruimen, mango, bessen, citroen, peer, druiven, kiwi's, vijg, kweepeer, mispel(19)
In de kruidenthee: dropplant, agrimonie, kamille, citroenverbena, turkse drakekop, heilig basilicum, duizendblad, calamintha, medoorn, hibiscus, cistus incanus, nepeta cataria, citroenmelisse, moerasspirea, vlierbloesem, citroengras, bosandoorn, calendula, roos, brandnetel, venkel, heemst, kaasjeskruid, wilde wortel, theehortensia, ananassalie, viburnum setigerum, smalle weegbree, lindebloesem, munt, boombasilicum, majoraan(32).
Verder in de smoothie, sla, pesto of soep: look zonder look, silene vulgaris, malva verticillata crispa, basilicum, duizendblad, o.i. kers, paardnebloem, brandnetel, madeliefje, aptenia cordifolia, waterpastinaak, mosterdblad, peterselie, rozemarijm, salie, selderij, lavas, curcuma, kaneel, engelwortel, chinese chrysant, diverse looksoorten, Tulbaghia bloem, roomse kervel, yacon, oregano, zanthoxyllum, hosta, toona sinensis, spilanthes (30)
Dit zijn samen 114 verschillende soorten. Ik ben er vast wel een paar vergeten. Maar tot de 400 kom ik (nog) niet.

leefstijl

Mijn zoon en de vriend van mijn dochter gaan de Marmotte fietsen. Dat is een zware fietstocht in de franse alpen; 5000 hoogtemeters en 180 km binnen 8 uur. Mijn zoon heeft een huisje gehuurd en bijna de hele familie gaat mee. De finish is op de Alpe d'Huez. Die wil ik nog altijd graag een keer opfietsen. Op het laatste moment toch maar mijn racefiets mee. Sinds ik verhuisd ben, drie jaar geleden heb ik niet meer op mijn racefiets gefietst. Ik fiets een tochtje in de bergen om even te oefenen, vooral die vaste voeten beangstigen me. Ik ben altijd bang dat ik vergeet uit te klikken. Het gaat goed, ik geniet weer op mijn racefiets. Lekker is dat zo'n licht fietsje.
De dag erna, staat de Alpe d'Huez op mijn programma. Zonder afstappen boven komen is het enige criterium. En dat is gelukt, ik snap er zelf ook niet veel van, niet getraind, geen kramp, geen hongerklop en in een uur en een kwartier ben ik boven. Als ik terug kom ga ik koken voor de hele familie. Niemand is trouwens erg onder de indruk dat ik het gehaald heb.  Ik heb de dag erna ook geen spierpijn.  Ik vertel dit allemaal niet om op te scheppen, maar omdat dit voor mij weer een soort bewijs is dat leeftijd niet zoveel zegt als je goed voor jezelf zorgt. En dat je met een goede voeding heel fit kunt worden. Het zal best een keer minder worden over een aantal jaren maar nu nog niet.
Een vriendin van mijn dochter is ook mee met haar vriend. Ze werken beide als specialist (chirurg en internist) in opleiding in een ziekenhuis. Het lijkt mij moeilijk als arts om zoveel mensen te behandelen die een ziekte hebben die veroorzaakt wordt door leefstijl, dus te voorkomen is. Dat vinden ze ook heel lastig. Ze vertellen dat er veel mensen in het ziekenhuis komen met zogenaamde etalagebenen. De beste remedie is twee maal per week een uur lopen. Maar een operatie kan ook. Veel mensen hebben liever een operatie, want dat lopen dat doen ze toch niet.
Er wordt een een nieuw bijvak aangeboden bij de geneeskundestudie; leefstijlgeneeskunde.. Het populairste bijvak ooit. Wellicht gaat dat een volledige arts opleiding worden in de toekomst. Ik hoop dat het ertoe zal leiden dat de mensen die dat nodig hebben hulp krijgen om voor een gezondere leefwijze te kiezen.
Want ik gun iedereen het heerlijke gevoel dat je hebt als je fit en veerkrachtig bent.

open tuin

Afgelopen week had ik open tuin voor de aanwezigen van de lezing die ik in Hemmen gegeven heb. Hemmen is vlakbij waar ik woon. Iedereen die zich had opgegeven is gekomen en bracht soms ook nog iemand mee. Ik ben een jaar of 10 bezig met kruiden, maar de belangstelling verrast me. Ik zou ook veel meer kruidencursussen kunnen geven dan ik nu doe, maar ik wil graag dat elke cursus ook voor mij bijzonder is. Het enthousiasme onder de aanwezige vrouwen is enorm. Veel van de vrouwen zijn ook begonnen met kruiden te drogen voor kruidenthee. Er is een enorme leergierigheid. Gaan we eindelijk de bijna verloren gegane kennis over kruiden en eetbare wilde planten weer toepassen?

Door de rondleiding ga ik ook anders naar mijn tuin kijken. Ik vind de tuin best een strijd, tegen slakken, kou, droogte. Er zijn veel planten verdwenen, door kou, slakken. Maar dat weten de bezoekers niet. Die kijken naar wat er is. En wat er is, is een samenwerking van mij en de natuur.Wat er is, is een tuin die stoelt op de uitgangspunten van een voedselbos, die inspeelt op wildplukwandelingen en aparte vergeten groenten, kruidenthee uit eigen tuin, een tuinapotheek en een natuurreservaat voor vogels en andere kleine vliegertjes, een rijk leven onder de grond en ook nog een mooie tuin.

Voor de open tuin ga ik wel nadenken over wat ik ga vertellen. Net als bij een lezing wil ik met iets beginnen waardoor mensen geraakt worden.

Ik begin met diversiteit. Diversiteit is niet alleen voor de natuur heel belangrijk. Maar ook voor onze gezondheid. Gemiddeld eten wij zo'n 20 verschillende soorten groenten en fruit. In het oerwoud levende orang oetans eten 400 verschillende soorten blad, bessen, noten enz. Ze kennen ze allemaal. Een diverser dieet zou onze weerstand enorm kunnen verbeteren. 

Op dit moment levert mijn tuin een enorme diversiteit aan eetbare bloemen en blad. Ik ben met een catalogus bezig en heb nu 100 planten beschreven maar nog niet klaar. Ik weet niet hoeveel van die planten ik echt gebruik, maar ik verzamel op dit moment wel elke dag kruiden om te drogen en planten om te verwerken in het eten, in soepen, sauzen en pesto. Ik zal eens tellen hoeveel verschillende planten ik eet. 

earth keeper

Ik ben gevraagd om een lezing te geven voor Velt Eindhoven. De lezing gaat over mijn tuin vroeger en nu en over hoe en waarom mijn kijk op tuinieren veranderd is. De titel van de lezing is "struin in de (on)kruidentuin". Een paar dagen voor een lezing ben ik veel in gedachten bezig met de lezing. Ik wil graag voor mezelf duidelijk hebben wat ik wil bereiken met de lezing. Wat zou ik graag willen dat de mensen gaan doen als ze weer thuis zijn?  Waarmee kan ik inspireren? Als ik dat duidelijk heb, gaat de lezing eigenlijk vanzelf. Dat is voor mij de rode draad.
In dit geval zit ik met een aantal ideeën in mijn hoofd. Ik denk aan het artikel in de krant, paar weken geleden over de afname van natuurgebieden en hoe zorgelijk dat is. Ik denk aan de Zweedse bioloog die zegt: "Wie elk natuurreservaat winst vindt, heeft de hoop eigenlijk al opgegeven. " Ik denk aan de film "down to earth". In de film gaat een echtpaar met jonge kinderen op zoek naar earthkeepers, hoeders van de aarde. Earthkeepers in de film zijn mensen die nog leven in harmonie met de natuur, onaangetast door door de mens gemaakte wetten en religies.
Ik vond het wel een mooie film, maar was toch teleurgesteld. Het ging niet echt over earthkeeping. Ik had een boodschap verwacht. Het zijn bijzondere mensen, die earthkeepers, maar wat gaan we doen om de aarde te behouden en nog mooier te maken?
Later bedacht ik dat ik zelf aan de slag moet. Ik kan ook een eartkeeper zijn. Iedereen kan een earthkeeper zijn.Iedereen kan zich op zijn of haar manier inspannen om de aarde mooier te maken. We moeten niet focussen op natuurgebieden. Je kunt beginnen in je tuin, het stukje aarde waar jij voor mag zorgen. Werk samen met de natuur.
Omdat ik herborist ben, vragen mensen mij vaak:ik heb heel veel van een bepaalde plant in mijn tuin, heb ik die plant soms nodig?  Jij niet , maar de aarde in je tuin wel. Wat mensen onkruid noemen verschijnt meestal niet voor niets op die plek in de tuin. Veel zogenaamde onkruiden halen stoffen diep uit de bodem omdat die stoffen op die plaats in de tuin ontbreken. Bijvoorbeeld heermoes of ridderzuring. Beide planten hebben diepe wortels, ridderzuring tot wel 2.50 meter. Je kunt het beste het onkruid afknippen en laten liggen zodat de stoffen in de bodem kunnen komen. Bovendien leeft op ieder zogenaamd onkruid weer een ander beestje, dat een rol heeft in het ecosysteem. In tegenstelling tot de mens? Ik heb het idee dat we  totaal nutteloos zijn in het ecosysteem. Laten we ons stinkende best doen om de aarde zo min mogelijk te vervuilen en door het beheer van onze tuinen iets moois toe voegen aan de natuur. Ik streef ernaar een eartkeeper te zijn.

reizen?

Een tuin is als een reis: zegt Monty Don. Monty Don presenteert tuinprogramma's op de BBC en doet deze uitspraak in het tuinprogramma: Big dreams, small spaces.
In het weekend hadden we vrienden op de fiets gasten uit België. Aan de telefoon vraag ik of ze willen mee eten. Ze gaan "op restaurant". Later blijkt dat ze vegetarisch eten en daarom niet mee durfden te eten. Bovendien waren ze erg verrast door de vraag, dat hadden ze nog niet eerder meegemaakt.
Ze komen om ongeveer half elf terug uit Wageningen. Ik vraag of ze zin hebben nog een glas wijn met ons te drinken. Het zijn erg leuke gasten en het wordt laat voor we naar bed gaan.
Ria en Stephaan zijn beiden docent in het hoger onderwijs. Ria reist heel graag en net als Jan ook naar de zogenaamde moeilijke landen. Stephaan gaat af en toe mee, maar is geen echte reiziger. Ik luister naar de verhalen van Ria en Jan over de stank, het vuil op straat en de zichtbare ellende van de mensen in India. De mensen die ondanks hun vaak uitzichtloze en in onze ogen ellendige situatie, opmerkelijk vrolijk zijn. Op de foto's die Jan maakt zie je geen "zielige "mensen. Toch vraag ik me af waarom je naar zulke landen wil. Wat maakt de ene mens een reiziger en de andere een vakantieganger. Welke karaktereigenschappen passen bij de reiziger? Wat hebben Jan en Ria wat ik niet heb? En wat heb ik dat Jan en Ria niet hebben.  Het klinkt erg avontuurlijk, op zoek naar het onbekende. Het zou kunnen dat ik dat niet heb. Ik moet bekennen dat ik het heerlijk vind als ik de weg weet. Ook al fiets ik er elke dag, ik zie altijd weer iets nieuws. Als Jan en ik aan het fietsen zijn, zeg ik heel vaak:"volgens mij ben ik hier nog nooit geweest".  Dat is niet zo, maar voor mij voelt het zo. Toen ik bovenstaande uitspraak hoorde van Monty,  luchtte mij dat op. Zie je wel, ik ben wel avontuurlijk. Alleen vertaal ik dat in mijn tuin.
Mijn tuin is als een reis. Een reis die nog jaren gaat duren, een reis met vallen en opstaan. Een reis met vergezichten en mooie close-ups. Een reis waar ik elke avond weer geniet van die schitterende luchten, Een reis van hard werken en uitrusten. Een reis waar ik elke dag weer van geniet. Een reis vol big dreams en in dit geval ook best een big space.

vrouwenwerk?

Afgelopen woensdag (25 april) heb ik een lezing gegeven in Hemmen. Dat is bijna een thuiswedstrijd, want heel dichtbij het dorp waar ik woon. Ik vond het best spannend. Ik vroeg me af of er mensen zouden komen uit Randwijk, waar ik woon. En of ze mijn tuin kennen. Ik kan me wel voorstellen dat mensen, die langs komen wandelen of fietsen, de tuin in eerste instantie "een zooitje"vinden. Dat is het ook wel een beetje, maar in de natuur wordt ook niet geschoffeld. Ik wil nou eenmaal graag een eetbaar erf aanleggen in samenwerking met de natuur. Daar hoort bij dat je soms teveel paardenbloemen hebt of zevenblad. De paardenbloemen maak ik kappertjes van en het zevenblad is ook heerlijk om te eten. Bovendien ben ik aan het experimenteren wat kan concurreren met zevenblad. Ik heb er een eetbare varen, guldenroede, geranium en dovenetel ingezet. Op sommige momenten dreigt het ook een beetje uit de hand te lopen, zeker nu ik al een week niets kan vanwege mijn rug.
Er waren maar liefst 28 vrouwen en 2 mannen naar me komen luisteren. Het was een erg leuke avond. Veel vragen, veel feedback. Veel belangstelling voor de kennis over kruiden en wilde planten. De kennis die bijna verdwenen is en zelfs in zuidelijke landen onder druk staat. Heel mooi om te zien dat er veel belangstelling is en dat de vrouwen er ook echt iets mee willen gaan doen. Ook wel mooi dat het vooral de vrouwen zijn die zich hiervoor interesseren. Van oudsher zijn het de vrouwen die de kennis hadden over kruiden en wilde planten en ervoor moesten zorgen dat de gezinsleden niet ziek werden. Dus welke planten er gegeten moesten worden om bijvoorbeeld de weerstand te verbeteren. Het was een lezing die een tijdje blijft hangen en waar ik met veel plezier aan terug denk, dat komt door de "shiny eyes". Dat is een moment dat alles klopt, je kijkt in de zaal en ziet dat de boodschap overkomt, het kwartje valt. Dat gebeurt niet altijd. Als het niet gebeurt is de sfeer en energie heel anders, dan blijft het werken.
In mijn afstudeerscriptie van de herboristenopleiding schrijf ik in het voorwoord dat de overgeleverde en inmiddels vaak wetenschappelijk onderzochte kennis over geneeskrachtige kruiden doorgegeven en verspreid moet worden. En dat ik zelf aan de slag moet om dit doel te verwezenlijken. Toen had ik nog geen idee hoe ik dat zou gaan doen. Afgelopen woensdag heb ik dank zij Ruud, die me gevraagd heeft, weer een stapje gezet om dichterbij dat doel te komen.

Bijzonder?

Afgelopen zaterdag was ik in Geldrop bij het provinciaal overleg van Velt. Een vrouw spreekt mij aan en kan erg goed lobbyen voor zich zelf. Ze beveelt haar eigen lezing aan, aan Velt Nijmegen. Ze meent dat dat een lezing is die wij ook moeten organiseren. De lezing gaat over de eetbare siertuin. Ik zeg dat ik die ook geef. Stom verbaasd kijkt ze me aan. Maar die lezing bestaat helemaal niet, die heb ik zelf gemaakt. Ik zeg: ik ook.
Ik vind mijn lezing erg leuk en heb er met veel plezier aan gewerkt. Maar ik word altijd enigszins onzeker van heel zekere mensen. Een klein stemmetje wat twijfel veroorzaakt bij mij. Zou haar lezing niet veel beter zijn, dan die van mij?
Een gedeelte van de zaterdag ging over het congres dat Velt gaat organiseren in het najaar. Helaas hadden weer de mensen met de minst leuke ideeën, de hardste stemmen. Ik heb me de gewoonte eigen gemaakt om naar de WC te gaan als ik me te kwaad maak. Dat werkt goed, als je terug komt gaat het meestal ergens anders over. Ik ben begonnen met dat WC bezoek door een vriend van mijn partner. Een enorm eigenwijze man, met zeer vast omlijnde ideeën. om te voorkomen dat ik te boos wordt, ga ik op het hoogtepunt plassen.
Gelukkig mocht ik ook nog vertellen over mijn ideeën over dat congres. Ik zou het leuk vinden als wij, als velt leden de kans krijgen in een soort mini TED talks te vertellen wat biologische voeding voor ons betekent. waarom doe je het en wat brengt het je. Want "gewone "mensen zijn al bijzonder genoeg.

50 woorden

Heftige emoties overvallen mij als ik zit te kijken naar Frans en Geza Weisz bij de wereld draait door. Ik probeer mezelf te snappen, ik moet zo ontzettend hard huilen. Dat gebeurt vaker als ik geconfronteerd wordt met mensen die hele warme, liefhebbende en ondersteunende ouders hebben.
Ik heb geen slechte jeugd gehad. Maar veel steun bij het opgroeien met vallen en opstaan heb ik niet ervaren. Ik viel vaak en stond ook zelf weer op. Dat was voor hun ook een bijna onmogelijke opgave met die enorme generatiekloof.
Ik droom diezelfde nacht over mijn bijzonder intelligente, heel gevoelige vader. Te vroeg gestorven, niet goed uit de verf gekomen. Pas als opa zag ik wat een bijzondere en lieve man hij was. We zijn samen op stap en hebben het goed, warm. Dagen loop ik er mee in hoofd. Ik bedenk dat de band tussen ouder en kind, de sterkste band is die je kunt hebben tussen mensen. En dat het verschrikkelijk mooi is als het lukt om een goede band met je kinderen te hebben.
Bij de schrijfcursus in Ierland, drie jaar geleden, hebben we veel geoefend met 50 woorden verhaaltjes.

Warmte, liefde en passie spatten van het scherm. Frans en Geza Weisz vertellen over hun project: de verfilming van de ruim 50 jaar oude bestseller van Remco Campert.
Een vanzelfsprekende band voor het leven. Wederzijds respect en bewondering.
Ik huil om wat nooit was, maar het leven is toch verrukkelijk.

Mijn wilde tuin

Ongeveer rond mijn dertigste kreeg ik mijn eerste tuin. Tot dan wist ik niet dat dat mijn passie was. Het was een nieuw huis en in de tuin stond niets. Ik was verkocht.
Stapels boeken over tuinieren op mijn nachtkastje. Mijn grote droom was een tuin op kleur. Dat lukte mij niet. Ik liet planten staat waar ze opkwamen en dan liep dat weer uit de hand. Dus bijna elk jaar ging de tuin op de schop en deed ik weer een poging om een ideale tuin te creëren. Ik bleef, overigens met veel plezier, worstelen.
Dat heeft wel zo`n 20 jaar geduurd. Hoewel het proces vast geleidelijk verlopen is, weet ik het moment nog dat ik voorgoed, definitief en letterlijk uitgekeken was op een tuin op kleur.
Ik was lid van een tuinclub en we bezochten een prachtige tuin. Maar tot mijn verbazing vond ik er niets aan. Ik dacht voortdurend, ja mooi, maar wat kun je er mee en wat voegt het toe. Er was een stuk wilde tuin, waar de eigenaresse nog niet aan toe was gekomen. Dat vond ik het mooiste.
Wat is er veranderd? Terugkijkend zie ik het verband tussen mijn leven en mijn tuin. Ik heb geleerd niets te doen en te kijken naar mijn tuin. Te kijken naar hoe een tuin zich ontwikkeld en eventueel bij te sturen. Dat was ik vergeten. Ik had een beeld in mijn hoofd, maar ik vergat te kijken naar de ontwikkeling, zowel van mezelf als van mijn tuin. Ik vond (en soms vindt) het leven best wel een worsteling, waarin ik voortdurend tegen eigenschappen van mezelf aanliep die ik dolgraag wilde veranderen. Dus mezelf weer op de schop en proberen te voldoen aan het beeld van mezelf wat ik in mijn hoofd had.
Ik heb zowel het beeld over mezelf als het beeld van de tuin in mijn hoofd losgelaten. En dat is een bevrijding!
Bij het aanleggen van mijn nieuwe tuin, twee jaar geleden, heb ik gemerkt dat ik het echt niet kan. Ik kan geen regels meer opvolgen (waar ik het nut niet van inzie), zelfs mijn eigen regels niet. Ik had een prachtig ontwerp gemaakt, met een eetbare bloementuin, geneeskrachtige kruidentuin, groentetuin, voedselbos, eetbare wilde plantentuin, en hoogstamfruit boomgaard. Toen ik begon met aanleggen, raakte ik als snel in de war. Waar hoort deze plant, de plant is mooi, veel bijen, eetbaar en geneeskrachtig. Al snel heb ik het plan losgelaten en ben naar de planten gaan kijken. Bijna alles in de tuin is eetbaar en dat levert een prachtige tuin op. Ik heb geen beeld meer van mezelf in mijn hoofd en geen plan. Ik heb wel een enorme behoefte om me te blijven ontwikkelen. In welke richting? Dat is afhankelijk van wat er op mijn (tuin)pad komt.