de overkant

Ik woon vlakbij het lexkesveer. Minimaal twee keer per week sta ik op de pont naar de overkant. De overkant is voor mij Wageningen. Een bestemming aan de overkant lijkt verder weg dan een bestemming die wat kilometers betreft vergelijkbaar is maar aan dezelfde kant van de rivier ligt. Dat heeft met de pont te maken. Je kunt het niet plannen. Je moet altijd 10 minuten extra inplannen om aan de overkant te komen als je ergens op tijd moet zijn. Je komt aanfietsen en de pont is net weg. Dan heb je die 10 minuten echt nodig. Of je komt aanfietsen en je kunt er direct op dan heb je ineens 10 minuten over. Dat de pont een van de pijlers van mijn leven in Randwijk zou worden had ik van te voren niet kunnen denken. Het komt maar zelden voor dat je geen gesprek hebt op de pont. Je zit allemaal in hetzelfde schuitje en dat nodigt uit tot een gesprek. Bovendien hebben we ook nog een hele leuke kaartjesknipster/ verhalenschrijfster/ kunstenares op de pont. Regelmatig deelt ze verhaaltjes uit op de pont. Het zijn altijd bijzondere verhaaltjes over personen, denkbeeldige dorpsgenoten. Of niet zo denkbeeldig, misschien samengesteld uit meerdere personen en ook aspecten van de schrijfster. Haar laatste verhaaltje ging over een bijzondere zoon. Een zoon waarvan de mensen in het dorp denken dat hij opzettelijk onaangepast is om maar niet te hoeven werken. Maar zijn moeder blijft achter haar zoon staan. Ze is onder de indruk van zijn plannen en ze verwondert zich. Er is meer in de wereld dan het gewone pad, zegt ze. Ze besluit voorlopig voor haar zoon te blijven zorgen. Ze wil graag horen wat hij te vertellen heeft. 

Als ik de kaartjesknipster vraag of dit verhaal ook maar een snippertje biografisch is, ontkent ze. "Ik was een makkelijk kind". Maar je moeder wil vast wel graag horen wat jij nog meer te vertellen hebt; antwoord ik. "Zeker zegt ze, maar daar ben ik ook benieuwd naar". Dat vind ik mooi om mee te nemen naar het nieuwe jaar. Ik ben benieuwd wat ik komend jaar te vertellen heb. 

De plant als bouwmeester

 Van een dierbare krijg ik een boek uit 1975, met als titel "De plant als bouwmeester".  Ondertitel: Geniale ideeën in de natuur, voorbeelden voor een leefbare wereld. Alleen al het voorwoord maakt het boek bijzonder.

"Begeleid uw tuin volgens het natuurlijke Louis le Roy principe. Laat groeien wat groeit en beperk het menselijk ingrijpen tot de allernoodzakelijkste handelingen-de natuur ordent immers zichzelf. We hoeven niet bang te zijn voor chaos. De mens mag alleen in het begin begeleiden, maar dan dient hij zich snel terug te trekken, Niet spitten niet sproeien en niet snoeien. Een enkel boom kappen als het te vol wordt, dat mag. Maar laat die boomstam alsjeblieft liggen. Onkruid wieden? Geen sprake van. Onkruid is ook natuur. Het beantwoordt alleen niet aan onze economische wetten van nut en rendement. De natuur houdt er haar eigen wetten op na. Ze streeft naar variatie, ze kent geen monocultuur."

Louis le Roy was een Nederlandse beeldend kunstenaar, schrijver, professor honoris causa en leraar tekenen. Hij noemde zichzelf ecotect. Hij is bekend van de ecokathedraal die hij bouwde in Mildam. Begin jaren "70 werd Le Roy een strook van 1 kilometer lang en 18 meter breed grond in de middenberm van Heerenveen ter beschikking gesteld. Le Roy mobiliseerde buurtbewoners om samen met hem aan de slag te gaan en ongecontroleerd te gaan zaaien en planten, stapelen en graven. De beplanting eenmaal ingezaaid of geplant moest zich vrij kunnen ontwikkelen. Er zou een ecologische strook moeten komen. een natuurlijke tong die als het ware de stad vanuit de landelijk omgeving zou binnendringen. Mens en natuur moesten hun vrije, creatieve energie inzetten en zo ontwikkelde zich een vruchtbare samenwerking tussen natuur en mens. Le Roy had voorgesteld gedurende dertig jaar deze strook samen met de bewoners te ontwikkelen. We zullen nooit weten wat het resultaat van deze 30 jarige samenwerking zou worden. De gemeente bevroor de participatie in het gebied. De strook is blijkbaar een bos geworden. Le Roy kreeg in de jaren daarop opdrachten in steden in Frankrijk en Duitsland. Al deze initiatieven strandden in een vrij vroeg stadium. Of de projecttijd van 30 jaar of de door Le Roy onvermijdelijk geachte publieksparticipatie leverde problemen op bij de autoriteiten. 

 

Toen ik (jaren geleden) bij mijn schoonmoeder op visite was, ze was net verhuisd naar Groningen en mijn noodzakelijke wandeling maakte stuitte ik per ongeluk op een van de projecten van Le Roy. Ik had weleens van de ecokathedraal gehoord maar verder wist ik niet veel van Le Roy. Ik was wel meteen weg van het wilde eiland waar ik doorheen wandelde. Modderige kruip door sluipdoor paadjes over heuvels. Veel hutten van kinderen en crosspaadjes. Alle tuinen van de aanliggende huizen liepen door in een stuk natuur waar wel af en toe een menselijke hand aan te pas komt. Maar een gebied wat vooral leeft. Later lees ik dat hem in 1970 in de Groningse wijk Leeuwenborgh een gebied van 6 hectare ter beschikking werd gesteld. Privè en publiek moest in elkaar overlopen. Er werd in eerste instantie massaal geparticipeerd. Mensen legden paden aan en breidden hun grondgebied uit naar gemeenschappelijk terrein. Er ontstonden gemeenschappelijke voorzieningen, boomhutten, speeltuinen, moestuinen, windmolen, bijenhouderij. Het gebied kwam tot leven en raakte begroeid. In 1983, 10 jaar na het van de grond komen van dit initiatief ontbond de gemeente de afspraken met Le Roy. Dit na veel protesten van omwonenden die bang waren voor de keldering van de waarde van hun vastgoed door al die "rotzooi". Er is een beheersgroep opgericht die moest zorg dragen voor een verder ontwikkeling van het gebied naar de inzichten van Le Roy. Dit was al tegen de principes van Le Roy die geen regels wilde opstellen en alles natuurlijk wilde laten ontstaan. "Planning betekent jezelf en anderen vastleggen en dat is strijdig met mijn ideeën".

Voor zover ik nu kan zien is het gebied in de Leeuwenborgh nog steeds een verademing vergeleken bij andere nieuwbouwprojecten. Met veel ruimte voor groen, voor mensen, voor kinderen om te spelen, dieren om te leven en gezamenlijke moestuinen. 

Het voorwoord bracht mij er toe de ideeën, die op dit moment weer actueel zijn, van Louis le Roy op te zoeken. 

Ik ben benieuwd naar het boek "De plant als bouwmeester". 

cannabis

 Tot nu toe speelde Cannabis geen rol in mijn plantenapotheek. Cannabis is al eeuwenlang voeding, medicijn, genotsmiddel en voor kleding gebruikt. Sommige medicinale aspecten zijn al in de verre oudheid beschreven. Ten tijde van Farao Ramses 111,  1194 tot 1160 voor Chr. was er al een Cannabis recept voor de behandeling van ogen. 

In het voorjaar 2022 heb ik geprobeerd Cannabis te zaaien. Tot twee keer toe zaad besteld. Niets opgekomen. Uiteindelijk kreeg ik een plant van een vriendin. Het is een CBD plant. Dat wil zeggen dat je er geen joint van kunt roken.  Als het oktober is en de plant er nog staat ga ik opzoeken wat ik er mee moet doen. De knoppen en de bladeren oogsten en drogen. De kleverige knoppen hebben het meeste CBD, de bladeren heb ik apart gedroogd, die kun je gebruiken voor thee. Ik ben een beetje huiverig om er zelf mee aan de slag te gaan en schrijf me in voor een workshop van de stichting Mediwheet in Tiel. Tijdens de workshop is er onbeperkt thee van de fanleaves van de Cannabisplant. Dan durf ik het wel te drinken. Cannabis is familie van de brandnetel, de planten hebben de zuiverende werking gemeen. Er zijn 8 plaatsen beschikbaar bij de workshop. Ik ben de enige die CBD olie wil maken. De andere deelnemers maken THC olie, de meeste vanwege medische klachten. THC olie is niet te koop. Om THC olie te kunnen maken moet je zelf 5 gram wheet meebrengen. De koffieshop is tegenover de workshop ruimte, dus het kan ter plaatse gehaald worden. Met een flesje CBD olie en aanwijzingen hoe ik het zelf kan maken de volgende keer ga ik naar huis. De CBD olie gebruik ik elke ochtend een tot twee druppels. Ik word er direct vrolijker van en hoop dat het ook helpt voor de ontstekingen in mijn gebit. 

Niet lang daarna wandel ik met een vriendin. Zij vertelt over het inzetten van Cannabis bij een oogziekte met goede resultaten. Haar vriendin brengt regelmatig een bezoek aan een koffieshop en bakt zelf cake met Cannabis voor een oogziekte. Bij controle in het ziekenhuis bleken haar ogen verbeterd te zijn. In een ortho-moleculair tijdschift lees ik over succesvolle behandelingen van glaucoom met Cannabis. In Amerika wordt dit al gebruikt sinds de jaren 70. De reden dat er bedenkingen zijn, zijn waarschijnlijk de bijwerkingen. Er moet een redelijk grote hoeveelheid THC Cannabis gebruikt worden om resultaten te behalen. Cannabisextract verlaagt de oogdruk en lijkt te helpen operaties te voorkomen. 

Ik heb ook een aantal zaden gekocht in Tiel voor het voorjaar. Drie zaden voor de CBD plant en twee voor de THC plant. Je mag legaal 5 planten in je tuin hebben. Ik ga nu onderzoeken hoe ik het beste zelf olie kan maken van de gedroogde toppen. Regelmatig CBD olie gebruiken in de winter dat blijf ik doen. Welke inhoudsstoffen ik binnenkrijg en wat ze in mijn lichaam doen, wil ik ook graag weten.

verhalen

In het NRC een artikel van Christiaan Weijts over verhalen vertellen. Op zijn rapport stond altijd maar 1 kruisje aan de linker/verkeerde kant. "Vertelt nooit iets in de kring". Nog steeds krijgt hij klamme handen bij het vooruitzicht voor de vuist weg te moeten praten. Daarom daagt hij zichzelf uit en gaat naar een verhalenmiddag in comedyclub Toomler. Degene die graag een waar gebeurd verhaal willen vertellen leveren een briefje in. Willekeurig worden briefjes getrokken. Het thema is "op school". 

Welk verhaal zou ik vertellen als ik in Toomler uitgekozen zou worden? In de schrijflessen die Christaan geeft doceert hij een manier om een goed verhaal te vertellen. Vouw een blanco briefkaart in de lengte in vijven. Schrijf bovenaan je beginzin, onderaan je slotzin. Ertussen komen drie steekwoorden voor je sleutelscènes: twee omslagpunten en daartussen de escalatie.

Beginzin: Als ik me niet zo had verveeld op school was het niet gebeurd.

Slotzin: Elke keer als ik het voor me zie schiet ik weer in de lach.

Steekwoorden: papierbak, potlood, schoorsteen

Omslagpunt: te hard getrokken

Escalatie: roet 

Omslagpunt: straf

"Als ik me niet zo had verveeld op school was het nooit gebeurd. Ik denk dat het in de vijfde klas was (nu groep 7). Sinds een aantal jaren was er centrale verwarming in de school. De schoorstenen van de oude kachels waren nog aanwezig, volgepropt met papier en omdat de kachel weg was stond er een prullenbak onder. Een prullenbak betekende in die tijd een papierbak. We mochten alleen opstaan zonder vragen als we ons potlood moesten slijpen. Mijn potlood moest heel vaak geslepen. Tijdens het slijpen keek ik naar boven. Omdat ik altijd overal aan moest zitten trok ik voorzichtig aan een stukje papier. Er kwam wat roet naar beneden, dat ritselde heel spannend in de papierbak. Tijdens het herhaalde slijpen trok ik steeds iets harder. Ik raakte geoefend in papiertrekken met roet geritsel. Het was spannend en mijn vriendin en ik moesten er heel erg om lachen, maar de meester raakte niet gealarmeerd. Tot mijn vriendin het ook een keer wilde proberen. We mochten nooit tegelijk naar de papierbak. Ik was geweest en had beheerst getrokken. Hoewel het geritsel wat harder was geweest dan anders en ik wel geschrokken naar de meester keek, reageerde deze niet. Mijn vriendin was aan de beurt. Ze slijpt eerst haar potlood. Dan trekt ze aan het papier. Of het roet heel los zat of dat ze te hard heeft getrokken weet ik niet. Er kwam veel roet, teveel. Het maakt veel lawaai. Ze schrok zo dat ze snel haar hoofd boog over de papierbak om weer net te doen of ze haar potlood sliep. Toen kwam er een vloedgolf roet naar beneden op het hoofd van mijn vriendin. Ze probeerde nog het roet uit haar haar te wrijven. Dat was tamelijk hopeloos, omdat het roet bleef komen. Wat haar of onze straf was weet ik niet meer. Elke keer als ik aan dit voorval denk, schiet ik weer in de lach". 

Plantenwijsheid

 Hoe zou de natuur dat doen? Moeten we ons dat niet vaker afvragen? We zitten in een vastgeroeste wereld. Wat we denken bepaald wat we creëren en we denken in zelfversterkende spiralen. Hoeveel de wetenschap ons ook gebracht heeft en nog brengen zal, we kunnen ook last hebben van onze ideeën over wetenschap. Ons westers wetenschapsmodel gaat er vanuit dat wij mensen boven de natuur staan. We onderzoeken hoe processen in de natuur verbetert kunnen worden door ingrijpen in DNA. Ik kan niet inschatten welke voordelen ons dat gebracht heeft voor de selectie van zaden die beter groeien in bepaalde weersomstandigheden of met minder pesticiden. Wat ik me wel afvraag is of de wetenschappers zich realiseren dat je niet kunt ingrijpen in de natuur zonder dat het gevolgen heeft. Gevolgen die je meestal niet direct merkt of ziet. Of gevolgen die zich pas jaren later op een andere plaats manifesteren. 

Ik lees in het NRC van zaterdag 10 december over een onderzoek naar het verbeteren van de fotosynthese. Het doel is voedseltekorten tegengaan met een grotere gewasopbrengst. Zonlicht doet een plant groeien. Onder invloed van zonlicht zetten planten water en koolstofdioxide om in zuurstof en glucose, maar dat gaat niet altijd even efficiënt. Planten hebben een ingebouwd beschermingsmechanisme tegen te felle zon. De plant heeft een ingebouwde parasol om zich te beschermen. Het duurt de onderzoekers te lang voordat de plant weer volledig in de fotosynthese stand is nadat de zon verdwenen is achter een wolk. Voor planten in het wild maakt dit niet uit. Maar in de landbouw wordt voortdurend gezocht naar meer opbrengst, snellere groei, grotere planten. Ten koste van wat? Dat lijkt niemand zich af te vragen.

Geweldig onderzoek heeft deze jonge plantenwetenschapper uitgevoerd. Hij heeft zandraket zaden verzameld van over de hele wereld en onderzocht in hoeverre deze verschillen in efficiëntie. Bij planten heb je niet alleen te maken met DNA in de celkern maar ook met DNA in de mitochondriën en de in de bladgroenkorrels. De mitochondriën, de energiefabriekjes waren ooit zelfstandige organismen en daardoor hebben ze ook DNA. De verschillen in efficiëntie werden veroorzaakt door door het DNA in de mitochondriën en de bladgroenkorrels. Zo kun je onderzoeken of planten uit andere werelddelen sneller hun parasolletje kunnen aanpassen.

Wat ik lastig vindt van zulke onderzoeken is dat er niet gekeken wordt vanuit ecosystemen. Het kan best nuttig onderzoek zijn. Maar dat je zonder gevolgen voor de biodiversiteit in Nederland sla gaat zaaien met DNA van planten uit China, dat kan ik niet geloven. 

Het zou mooi zijn als we de intelligentie van de natuur serieus gaan nemen. Dan was de strekking van het artikel in het NRC misschien als volgt geweest: "We hebben iets bijzonders ontdekt. De plant zou veel meer glucose en zuurstof kunnen maken dan ze nu doet. We willen graag weten waarom de plant een beschermingsmechanisme heeft. En waarom het lang duurt voor de plant weer op volle sterkte werkt. Hoe profiteert de plant hiervan en wat kunnen wij daarvan leren. We gaan onderzoeken hoe de plant zich beschermt tegen zonlicht. Misschien kunnen we daar iets van leren bij het voorkomen van huidkanker? "

Bijzonder?

 Een paar weken voor de zevenheuvelenloop ben ik gaan trainen op de Wageningse Berg. De Holleweg op en neer. Ik ben begonnen met 6 keer, de week er na 8 keer en daarna 10 keer. Heel saai maar bijzonder effectief blijkbaar. Ik heb mijn tijd vergeleken met drie jaar geleden met maar liefst 9 minuten verbeterd. Ik ben bijzonder tevreden met mijn tijd van 1 uur en 33 minuten. Mij stimuleert dat alleen maar om volgend jaar weer een poging te wagen om te kijken of ik nog sneller kan. Ik blijf dus trainen, in de winter 2 keer per week. In de zomer lukt dat meestal niet vanwege mijn drukke tuinwerkzaamheden. Een training bestaat uit een ronde van 10 km vanuit mijn huis. De andere training is op en om de Wageningse berg. Afgelopen donderdag werkte ik mijn trainingsronde af. Omdat ik regelmatig steile paadjes en trappen meerdere keren te lijf ga kwam ik een echtpaar diverse keren voorbij en/of tegemoet. Telkens bleven ze enigszins verwonderd staan. Op een gegeven moment terwijl zij een trap afkomen en ik naar boven ren, roepen ze naar me: we are impressed. O really, everybody can do it. You just have to come of the couch and train: is mijn antwoord. Nee, dat is niet altijd makkelijk. Zoals Abdelkader benali, schrijver en hardloper, zegt: de eerste kilometer is het zwaarst, je moet van de bank afkomen, aankleden en naar buiten in weer en wind. Ik zou eraan willen toevoegen: als je eenmaal verslaafd bent aan de endorfinen wordt het makkelijker. 

Er deden slechts achtenveertig 65 plussers mee aan de zevenheuvelenloop. Jammer vind ik. Hoe ouder je bent, des te meer zou je moeten bewegen om langer gezond en fit te blijven. Dat zie je maar weinig ouderen doen. Ze zijn er wel. Ik kom elke zaterdagochtend een hardlopende man tegen van zeker 80 jaar. Hij loopt lang en ver want als ik anderhalf tot twee uur later terug fiets kom ik hem vaak weer tegen. Nog steeds even vrolijk als op de heenweg. Ik word er blij van net als van hardlopen.