Natuurlijke intelligentie (vervolg)

Het is niet echt een spannend vakantieverhaal maar ik besluit voor de schrijfclub een verhaal te schrijven over natuurlijke intelligentie. Ik schrijf dat ik op de fiets zit en voortdurend zoek naar voorbeelden van natuurlijke intelligentie. Ik wil zo graag gebieden vinden waar mensen de natuur durven toe te laten en samen een landschap te scheppen. Ik zie vooral veel krampachtig en gewelddadig ingrijpen waardoor natuurlijke processen verstoord worden en kansloos zijn. Verder maak ik een vergelijking met de mooie dooie tuin in Dongen en de minder mooie maar levende tuin in Randwijk. Waarbij de mooie dooie tuin in Dongen de natuur in Nederland moet voorstellen en de tuin in randwijk hoe het zou kunnen zijn.  Dat is in het kort de samenvatting.

Terwijl ik het verhaal voorlees voel ik het al. Het landt niet. Ik krijg het warm en benauwd. Een enkele keer overkomt het me bij een lezing dat het gene wat ik vertel te ver weg staat van de belevingswereld van de luisteraars. Bij een lezing kun je nog aanpassen, beetje naar je luisteraars toekomen. Een verhaal is geschreven, je moet doorlezen. Het verhaal was een totale mislukking. Verkeerd begin, de luisteraars niet meegenomen. Te negatief over de natuur in Nederland. 

Ik krijg aanwijzingen hoe ik het verhaal kan aanpassen. Hoe ik de lezer/luisteraar kan meenemen in het verhaal. Ik denk er een paar dagen over na. Dan besluit ik dat ik er geen mooi verhaal van kan maken. De natuur in Nederland is er heel slecht aan toe. Mensen die zeggen "Nederland is toch zo mooi" moeten bedenken dat de natuur in Nederland er net zo aan toe is als de dooie tuin in Dongen. Het ziet er aardig uit maar de biodiversiteit is nul. We vernielen massaal leefgebieden van dieren en planten en liggen er niet wakker van. Bovendien blijven we maar onderscheid maken tussen natuur en de rest van Nederland. Maar we zijn een eenheid. We moeten overal, voor alle stukjes land, water en lucht, goed voor zorgen en zuinig op zijn. Wij zijn ook onderdeel van het geheel. 

Ik lees "Een vlecht van heilig gras" van Robin Wall Kimmerer. Het hele boek staat vol voorbeelden van hoe destructief we zijn omgegaan met onze medebewoners (planten en dieren) en hun leefomgeving. Maar er is ook hoop. We kunnen ook weer nuttige wezens zijn en de planten en dieren helpen een schoner en mooier leefklimaat te ontwikkelen voor alle levende wezens. Robin noemt het niet zo maar heeft voortdurend voorbeelden van natuurlijke intelligentie. Voorbeelden van de manier waarop bepaalde planten en bomen meehelpen om gebieden te helen. 

Onderstaand een prachtige vergelijking die ze maakt tussen bosgrond en de bewerkte grond in onze tuinen.

`Bewerkte grond is de arme neef van bosaarde, net zoals een hamburger dat is van een bloeiend weiland met koeien, bijen, klaver, weidespreeuwen, bosmarmotten en alles wat het verbindt. Grond in een achtertuin is als gemalen vlees, voedzaam maar een homogene massa waarvan je niet meer kunt zien wat het geweest is. De mens maakt landbouwgrond door het te bewerken. Bosgrond vormt zichzelf door allerlei wederkerige processen` (Robin Wall Kimmerer)

De opdracht voor de volgende schrijfavond is: beschrijf je favoriete plek in Randwijk. Leuke opdracht. Maar ik ga zeker nog even terugkomen op natuurlijke intelligentie. 

Natuurlijke intelligentie

 Ik heb een weekje gefietst en gekampeerd in Nederland. Ik heb 400 km afgelegd en door veel verschillende landschappen gefietst. Sinds ik een tuin heb aangelegd met aandacht voor de natuur en me verdiep in de natuur kijk ik anders naar het landschap. Heel vaak denk ik; het kan beter. Het is te netjes te keurig, teveel wat zouden de buren wel niet zeggen. Dat geeft een doods landschap.

Ik kom in de stromende regen aan op een camping in Dongen. Regen op de fiets is niet erg als je maar droge kleren in je tas hebt. De camping ziet er op het eerste gezicht gezellig uit. Mooie ruimtes waar je droog kunt zitten en veel bloemen. Hier woont iemand met groene vingers. Grote geraniumtorens, een keurig aangeharkte kas met zorgvuldig geschoffelde aarde. Ik loop rond en het raakt me niet. 

Als ik thuis kom kan ik er pas de vinger op leggen. Op de camping in Dongen fladderde en zoemde er niets. Het is een dode tuin.

Ik verheug me enorm op thuiskomen en moet me bedwingen om eerst mijn lief gedag te zeggen en dan pas een rondje te maken in de tuin. Enigszins teleurgesteld loop ik rond, het lijkt wel herfst, er is al zoveel bruin. Ik maak mijn ronde af en bedenk me ineens dat mijn tuin er niet is om mooi te zijn. Het mag wel mooi zijn en dat is het ook meestal, maar dat is niet het doel. Mijn tuin is er om het leven een kans te geven, natuurlijke intelligentie, levenskracht te bevorderen. Als ik beter kijk zie ik ineens wel hoe mooi het is. De hele tuin zindert, fladdert en kwaakt van leven. 

In een fascinerende Belgische podcast spreekt Leen Gorissen over natuurlijke intelligentie. Het laat me niet meer los. De natuur ontwerpt, produceert en innoveert al 3.8 miljard jaar . Laten we de natuur als voorbeeld nemen om de enorme problemen waar we voor staan op te lossen. We moeten proberen te werken zoals leven werkt zonder uitputting, vervuiling en degeneratie. Leen waarschuwt voor het teveel inzetten van AI. We vertrouwen teveel op AI voor het oplossen van onze problemen. AI bouwt op de visie dat de wereld een machine is en niet een zelf denkend mechanisme. 

Rewilden

Laten we beginnen in onze tuinen, laten we ons afvragen hoe zou de natuur dat doen? We moeten rewilden. We moeten af van netheid en orde. Schijnbare chaos is wat de natuur het liefste wil. Wat wil dit landschap of deze tuin worden? Dat klinkt vergezocht vanuit onze westerse denkwijze. Als je het bekijkt vanuit de taal van de oorspronkelijke bewoners van Amerika dan is het landschap een hij of een zij. (Alleen dingen die door mensen gemaakt zijn, zijn een het) Als landschap een persoon is, is het normaal om te vragen wat zij of hij wil worden. Een nette tuin is in dit geval wel een het. 

De natuur en een tuin willen in ieder geval geen kale monocultuur van zo kort mogelijk gras en hortensia's worden. Zij willen weelderig kunnen groeien, de bodem bedekken en problemen oplossen. Dat is het minste wat je voor je tuin kunt doen. De aarde in staat stellen haar problemen op te lossen, door bepaalde plantengroei toe te staan. 

Ik fiets langs een heideveld, Nee, dat is geen natuur dat is cultuur door de mens gemaakt en vaak kunstmatig in stand gehouden. Tot mijn grote vreugde zie ik een groot gedeelte van de heide al begroeid met berkenbomen. De berkenbomen zijn de pioniers, ze maken de bodem vruchtbaar voor de eiken, beuken en andere loofbomen. Dat is natuurlijke intelligentie. 

  

Welke natuur?

Ik ben vrienden-op-de-fietsadres. Bijna alle gasten maken een rondje door mijn tuin. Allemaal ervaren ze iets bijzonders in de tuin. Dat ligt niet alleen aan mijn tuin, dat is wat groen met ons doet. We hebben de natuur nodig om te leven. En misschien ligt het ook wel aan hoe ik met het stukje aarde omga waar ik tijdelijk enigszins invloed op kan uitoefenen. Ik probeer begeleidend te tuinieren. Ik probeer de voorwaarden te scheppen zodat de natuur kan groeien.  

Het probleem is dat we allemaal iets anders bedoelen met natuur. In het NRC lees ik over inwoners van Stroe. Gelovige mensen die de overtuiging hebben dat wij de natuur moeten beheren. Maar welke natuur? De dominee in conflict met de boswachter. De dominee vindt dat de dode, omgevallen bomen uit het bos gehaald moeten worden. Het ziet er niet uit die "rommel" moet weg.  De boswachter zet uiteen dat het hout wordt opgeruimd door duizenden diertjes. Dood hout is goed voor de biodiversiteit. 

Hoe ver moeten we terug in de tijd om te bepalen wat hier "hoort" en wat niet. Op de gezellige straat barbecue vertel ik dat ik een slang in mijn tuin heb. Een grote slang, zonder overdrijven zeker 1.20 m. Ongelovige blikken en de opmerking dat een slang hier niet hoort. Ik heb altijd de neiging om te antwoorden: Er is maar 1 soort die hier niet hoort en dat zijn wij, mensen. Maar ik wil graag vrienden blijven met mijn aardige mede straatbewoners. Later bedenk ik dat de meeste bewoners niet bang hoeven te zijn dat er een slang in hun tuin komt wonen. Je moet wel eerst zorgen dat er een biotoop is waar de slang kan leven. Een droog en een nat gedeelte en veel ruigte en schuilplaatsen. Ik vind het fantastisch om een tuin te hebben waar zoveel dieren een plaats hebben gevonden om te leven. Het is zo leuk om te experimenteren met een stukje aarde en kijken wat er gebeurt als je zo min mogelijk ingrijpt. Zo jammer dat te weinig mensen op die manier kijken naar hun stukje grond. Of zouden mensen alleen bij iemand anders kunnen genieten van een wilde tuin? En in de eigen tuin uit angst dat het uit de hand loopt, alles netjes binnen de perkjes houden. 

Van niets naar iets

 Gisterenochtend weer, een sinds 4 jaar terugkerende bijeenkomst met de van "niets naar iets groep". Elk jaar bezoeken we een van de deelnemers. De van "niets naar iets" groep is een initiatief van Dirk uit Zetten, in samenwerking met het Gelders landschap. Dirk is 40 jaar geleden tegen alle trends in begonnen met een experiment. Wat gebeurt er met een hectare grond als ik probeer hier een divers stuk natuur van te maken. Dirk heeft alles bijgehouden in al die jaren en daarmee iets neergezet van onschatbare waarde. Dat Dirk begonnen is met contact te zoeken met meer mensen die bezig zijn van "niets iets" (in samenwerking met de natuur) te maken, daar ben ik hem heel dankbaar voor. De van "niets naar iets" groep  zijn hele positieve mensen. Ze zijn bezig met herstellen van schade. Schade die ontstaan is en ontstaat door onze manier van leven. Iedere deelnemer van de groep heeft zijn of haar speerpunten en samen leren we van elkaar. Samen geloof ik weer in een beter en mooier Nederland. Een Nederland waar een boer weer boer kan zijn, geen fabriekseigenaar en fatsoenlijk betaald wordt voor een prachtig biologisch product. Een Nederland waar planten en dieren net zo belangrijk zijn als mensen. Van de deelnemers hoor ik over mooie initiatieven in samenwerking met boeren. Iets van mijn wanhoop van de laatste weken verdwijnt. Mijn wanhoop over de ellende van boeren. We kunnen boeren niet de schuld geven en zelf blijven leven zoals we doen. Ik hoorde op de radio dat de biologische boeren hun iets duurdere producten vaak tegen gewone prijzen moeten verkopen omdat er te weinig vraag is?

Een paar mensen uit de groep kopen stukje grond en gaan aan de slag met "het maken van Natuur". Het scheppen van de voorwaarden, zodat natuur kan ontstaan. Van een andere deelnemer hoor ik dat er veel mensen op zoek zijn naar stukken grond om "natuur te scheppen". Net als ik starten deze mensen vanuit een andere positie dan boeren. We hoeven er niet van te leven en kunnen naar hartenlust uitzoeken wat de natuur wil en doet. Maar deze kleine oases in de groene woestijn helpen voor de biodiversiteit.

Gisteren kregen we een rondleiding in de park. Een pocketpark in park Lingezegen waar een groep vrijwilligers begonnen is met een voedselbos. Het is een interessant experiment omdat ze op hele slechte grond begonnen zijn en zo min mogelijk willen ingrijpen. De natuur moet het zelf gaan oplossen om de bodem te verbeteren. Dit heeft een lange adem nodig. Dit is het zevende jaar en nu beginnen de bomen te groeien. Op sommige plaatsen is het nog steeds kwarren. 

Een ander deelnemer weet veel van vogels. Hij vertelt dat er vlak bij mij een kwartelkoning in de uiterwaarden zit. Het geluid lijkt op een kammetje dat je over de tafel schuurt? Ik kon me er nog niets bij voorstellen. Maar vanmorgen werd ik vroeg even wakker en ik denk dat ik de kwartelkoning gehoord heb. Ik sla alle nieuws in de krant vanmorgen over en lees het verhaal van de natuur inclusieve boer. Uit onderzoek blijkt 60 tot 70% van de boeren willen naar een duurzamer systeem. Hoe dat gerealiseerd moet worden zal iedereen weer anders over denken.

Laten wij, de consument in ieder geval kiezen voor biologische producten, bij voorkeur rechtstreeks van de boer.

Niet alleen voor onze eigen gezondheid maar ook voor de natuur.

Wat wil de natuur?

Wat wil de natuur? Dat was voor mij de vraag toen ik in september 2015 begon op het stuk grond in Randwijk. Ik wist wat ik wilde: hoogstamfruit, wilde planten, vogelstruiken, een vijver, een bloemenspiraal en natuurlijk een groentetuin. Maar bij elke ingreep vroeg ik mij of dat ook goed was voor de biodiversiteit. Zo niet, dan zocht ik naar een compromis. Het was best een worsteling; hoe kan ik zoveel mogelijk natuurherstel stimuleren en ook mezelf bedienen. Zonder dat ik het wist was ik een Zoöp gestart. De Zoöp is een nieuw? organisatiemodel. Een organisatie heeft een bestuur met een voorzitter, penningmeester en secretaris. In een Zoöp wordt een bestuurszetel toegewezen aan een zoönomisch vertegenwoordiger. Deze persoon behartigt strikt de belangen van de niet menselijke wezens. In mijn geval was ik natuurlijk zelf het bestuur en de zoönomisch vertegenwoordiger. Dat maakt het niet persee makkelijker, maar het scheelt veel overleg. Na bijna 7 jaar tuinieren blijft de vraag actueel. Ik zie wel dat er een enorme diversiteit aan planten en dieren is ontstaan op "mijn"  stukje aarde en ik wil graag alert blijven om dat te koesteren en beschermen.

Op dit moment zijn er nog niet veel besturen in Nederland waar een zoönomisch vertegenwoordiger aan tafel zit. Ik hoop dat het voorbeeld snel op meer plaatsen gevolgd wordt.

Zoöp is geïnspireerd op drie casussen in Nieuwe=Zeeland waar een rivier, een berg en een bos de status van rechtspersoon hebben gekregen. In de Maoricultuur werden zij als levende wezens beschouwd en nu is dat bij wet vastgelegd. Tegelijkertijd heeft het iets treurigs dat zulke ingrepen noodzakelijk zijn om de natuur te beschermen.

Gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis is de natuur als heilig beschouwd en geloofden we dat God of de goden alom tegenwoordig waren in de natuur. In de voorchristelijke godsdiensten stonden planten centraal in de religieuze beleving. Rotsen, rivieren, bomen, planten en dieren waren heilig. Aan veel planten en bomen werden bepaalde krachten toegeschreven. Er bestond een groot respect en eerbied voor de natuur om ons heen. Deze natuurgodsdienst van onze voorvaderen is door de kerk in de loop der eeuwen niet onmiddellijk uitgeroeid, maar eerder stapsgewijs ingelijfd en omgevormd. Het vast onbedoelde effect van deze inlijving is dat we niet meer met eerbied en respect naar de natuur om ons heen kijken. De westerse mens heeft zich boven de natuur geplaatst en gebroken met jaren van verworven wijsheid en ervaring. Met desastreuse gevolgen. 

Iedereen kan een zoönomisch vertegenwoordiger zijn. Iedereen moet een zoönomisch vertegenwoordiger zijn.

Ode aan onkruid

Ik fiets langs het gat van Hagen, een prachtige recreatieplas. De bermen naast het fietspad staan vol met madeliefjes. Iets verder ziet het geel van de paardenbloemen. Ik stap af om een foto te maken en om te kijken of ik wilde bijen kan ontdekken. Als een van de eerste bloeiende bloemen zijn paardenbloemen belangrijk als voedsel voor vroege vliegers. Op een bank, op hoor afstand met wind mee, zitten twee mensen. De vrouw is onder de indruk van de schoonheid om haar heen. 'Kijk daar hoe mooi', ze wijst naar de berm. 'Allemaal onkruid', is het antwoord van de man. Ze doet nog een poging en wijst ergens in de verte. 'Prachtig toch',  zegt ze. 'Ook allemaal onkruid', sombert de man. Voor sommige mensen zijn de planten die we onkruid noemen een zorg voor anderen een zegen. Laten we stoppen met planten onkruid te noemen. Het zijn allemaal planten. Vooral planten die schijnbaar zomaar ergens komen groeien zijn van onschatbare waarde voor de natuur. Van en op elk plantje leeft een specifiek beestje. 

Al vroeg in het voorjaar geniet ik van de prachtig bloeiende bermen in wisselende kleuren combinaties. Het is een doorlopende en doorfietsende bloemenshow. Het begint met aandacht trekkend felgeel, paardenbloemen en raapzaad. Ik wil voortdurend afstappen om raapzaad te plukken en te proeven van de pittige mosterdsmaak. Na het geel komt het kantachtige wit van het fluitenkruid en ook de witte dovenetelbloemen steken helder af bij het frisgroene blad. Ik word heel blij van de wilde peen en verbaas me telkens weer over het prachtige witte bloemscherm met het zwarte of donkerpaarse bloemetje in het midden dat lijkt op een klein insect. Als ik heel goed kijk zie ik af en toe het tere hemelsblauw van de ereprijs schitteren in het gras. Bij het zien van bijvoet denk ik aan soldaten met het kruid in de schoenen om de voeten te beschermen. Door de bermen te bestuderen ben ik niet meer ongerust over het zogenaamde onkruid in mijn tuin. In de bermen zie je hoe onkruiden elkaar afwisselen en samen

groeien. Zelfs zevenblad voegt zich en vleit tegen de buurplanten aan zonder teveel ruimte in te nemen. Vandaag telde ik op ongeveer 1 m2 14 verschillende planten die onkruiden genoemd worden.  

Ook in mijn tuin vind ik zevenblad, dovenetel, smalle weegbree, teunisbloem. melde, brandnetel, zuring, lisdodde, robertskruid, stinkende gouwe en toortsen. De graspaden worden ingekleurd met hondsdraf, rode klaver, madeliefjes en paardenbloemen. Inmiddels ben ik blij met deze eetbare planten in de tuin. Planten die zich grillig gedragen en zich niet houden aan mijn plan met de tuin. Planten die zelf wel bepalen waar ze willen groeien. Planten die mij geleerd hebben het plan in mijn hoofd los te laten en te kijken naar hoe het wordt. Elke plant heeft een functie in het ecosysteem en is belangrijk voor de bodem en/of een beestje. De natuur is een grote (on) kruidentuin.

de democratische tuin

Enige tijd geleden was het dag van de democratie in Randwijk. Sinds kort woont er een jonge vrouw in Randwijk die ik vooral ken als kaartjesknipster op de pont. Ze is ook kunstenares en huurt een atelier in Randwijk. In de coronatijd is ze lezingen gaan bijwonen aan de universiteit in Nijmegen. Een van de lezingen behandelde de commune van Parijs. Dat heeft de kunstenares geïnspireerd om een dag in Randwijk te organiseren om samen met de docent, studenten van de universiteit Nijmegen en inwoners van Randwijk mooie en leuke ideeën te bedenken voor de openbare ruimte in Randwijk. In de ochtend komen we bij elkaar in Randwijkshof voor een korte uitleg van de dag. Er komt een rondleiding door het dorp met uitleg door twee dorpsbewoners die al hun hele leven in Randwijk wonen, 55 en 62 jaar. In de middag worden de ideeën uitgewerkt en gepresenteerd. We beginnen de ochtend met een voorstelrondje waarbij je moet vertellen wie je bent en wat je van de dag verwacht. Ik ben al snel aan de beurt en hoor mezelf zeggen: :"ik ben .. en ik ben alvast begonnen in de achtertuin. Ik heb een democratische tuin. In mijn tuin zijn planten en dieren en wat zij willen en nodig hebben belangrijker dan wat ik voor ogen heb".

Tijdens de wandeling spreken diverse studenten en dorpsbewoners me aan op de democratische tuin. Uit de reacties kan ik opmaken dat ik iets bijzonders gezegd heb. Dat is best leuk, maar ook verdrietig. We zouden ons meer bewust moeten zijn van de impact van onze manier van leven op alle leven op aarde. Een democratie voor alle levende wezens. Soms moeten er moeilijke keuzes gemaakt worden. Vandaag lees ik in de krant een verhaal over stuwdammen. Massaal aangelegd om riviertjes in te dammen en tegelijkertijd groene stroom. Nu moeten de dammen weer weg omdat de zalm niet kan migreren. Wat gaat er gebeuren in de stroomgebieden van de voormalig ingedamde riviertjes. De zalm komt terug maar dorpen komen onder water te staan. Wij mensen zijn altijd uitgegaan van onszelf. Natuurlijk zijn wij en onze droge voeten belangrijker dan een vis. Misschien is dat wel een verkeerd uitgangspunt. We moeten beter ons best doen om oplossingen te zoeken die recht doen aan alle levende wezens.